Op zoek naar de filosofische wortels van de gulle lach
Humor brengt mensen samen maar drijft hen soms ook uit elkaar. Yves Bossart gaat op zoek naar de filosofische wortels van de gulle lach.
‘De mens lijdt zoveel dat hij de lach uiteindelijk wel moest uitvinden,’ schertste Friedrich Nietzsche ooit, waarbij hij het adagium huldigde dat iedere grap altijd een grond van waarheid bevat. Eens goed lachen, zal iedere gelotoloog of humorwetenschapper je kunnen uitleggen is het beste middel om je te ontdoen van zorgen en lichamelijke kwalen. Het reduceert stress, versterkt het immuunsysteem, stimuleert de bloedsomloop, verlicht pijn en tempert woede en pijn. Een minuut lachen is even verfrissend als drie kwartier ontspanningsoefeningen doen. Als je je humor goed gebruikt, en dus niet om de haverklap je gezelschap in het gezicht uitlacht, is het bovendien het perfecte middel om de sociale cohesie te vergroten. Vandaar dat niet alleen apen lachen tijdens het spelen, maar ook ratten, al doen ze dat wel met zo’n hoog stemmetje dat wij het niet kunnen horen.
Polonaise
De Duitse filosoof Yves Bossart vermoedde dat er niet alleen op fysiologisch en psychologisch vlak een en ander te zeggen was over humor, maar dat er ook een filosofische kant aan het concept zat. Plato had het er al over, wist hij, net als Aristoteles, Descartes, Hobbes, Kant, Shaftesbury en nog een heuse polonaise van andere wijsgeren. Dus ging hij op onderzoek uit en schreef hij Een kleine filosofie van de humor, een geconcentreerd en oerdegelijk boek waarin hij op zoek gaat naar de bestaansredenen, de grenzen en het nut van een goede grap.
Zoals het een filosoof betaamt neemt hij daarbij over het algemeen een onderzoekende in plaats van een normerende positie in. Er zijn vier verschillende theorieën waarom we lachen, schrijft hij bijvoorbeeld, om ons superieur te voelen boven anderen, omdat we geconfronteerd worden met incongruenties in het leven, omdat onze stijfheid in conflict komt met de dynamische eisen van de wereld en omdat humor een uitlaatklep is die ons bevrijdt van het dwingende Freudiaanse realiteitsprincipe. Ze zijn uiteindelijk alle vier wel een beetje waar, aldus Bossart.
Ricky Gervais
Wanneer hij het over de maatschappelijke grenzen van humor heeft, neemt hij een gematigd moreel standpunt in. Niet alles moet kunnen, racistische en misogyne grappen zijn erover, maar zolang er niet met mensen gelachen wordt, maar wel met situaties, zoals Ricky Gervais bijvoorbeeld doet, is veel mogelijk. Ook al leven we in een steeds eenvormiger wereld die meerduidigheid, en daardoor ook subversieve humor offensief vindt. En dat is jammer, besluit Bossart zijn bijzonder interessante en goed gedocumenteerde boek, want zoals Mark Twain al wist, alleen in de hemel wordt er niet gelachen, de plek waar perfectie en verveling een slaapverwekkende combinatie vormen.
—
Eerder verschenen in Knack
