Invloedrijke leugens
[Recensie] Nastasha Tidd zet met Een kleine wereldgeschiedenis in 50 leugens een aantal hardnekkige leugens en mythes in de kijker. Die tonen hoe machthebbers, ook voor de uitvinding van de term ‘fake news’ de waarheid naar hun hand hebben gezet, vaak met succes.
Nu ben ik notoir slecht in rekenwerk, maar Een kleine wereldgeschiedenis in 50 leugens bevat slechts 49 leugens. Of is het ontbrekende hoofdstuk de vijftigste leugen? Het illustreert in elk geval hoe snel we een leugen voor waar aannemen en hoe feilbaar onze kritische zin is wanneer de leugen mooi verpakt is en aannemelijk lijkt.
Mythes
De wereldgeschiedenis in vogelvlucht bespreken aan de hand van leugens. Het klinkt vermakelijk, en dat is het ook. Natasha Tidd neemt ons mee op een chronologische trip van de oudheid (6 hoofdstukken), over de middeleeuwen (6 hoofdstukken), via de vroegmoderne tijd (16 hoofdstukken) tot de negentiende eeuw (8 hoofdstukken) en de twintigste eeuw (13 hoofdstukken). Niet dat dit een afspiegeling is van meer of minder ‘leugenachtige’ tijdperken. De leugen is van alle tijden, zo toont Tidd aan. Al in het oude Griekenland en Rome draaide men z’n hand niet om voor een politieke leugen meer of minder. Zo draaide Julius Caesar de senaat bewust een rad voor ogen aan de hand van propaganda (het eerste geval van politieke spinning, noemt Tidd het treffend). Nu zijn de leugen en haar bastaardkinderen verzwijgen en verdraaien wellicht even oud als het politieke bedrijf zelf. Mocht Tidd ooit een hoofdstuk willen toevoegen over leugens in de 21e eeuw, dan heeft ze die voor het grijpen (denk maar aan de zogenaamde massavernietingswapens die de tweede Irak-oorlog rechtvaardigden). Dit boek bevestigt overigens enkel de stelregel in Britse mediabedrijven: ga ervan uit dat alles wat een politicus zegt gelogen is, tenzij hij of zij het tegendeel bewijzen kan. Het boek verwijst dan wel expliciet naar leugens maar eigenlijk gaat het in een aantal gevallen om mythes, leugens die een eigen leven gingen leiden.
Tidd behandelt de leugens chronologisch, waardoor de dwarsverbanden (die er wel degelijk zijn) niet in de verf worden gezet. Zo blijken heel wat leugens en mythes aan de basis te liggen van het antisemitisme. Het voorbeeld bij uitstek zijn de ‘Protocollen van de wijzen van Zion’, waarin zogenaamd een mondiaal Joods complot om de wereldheerschappij te veroveren wordt uiteengezet. Deze “greatest hits van het antisemitisme”, zoals Tidd het omschrijft, is wellicht een vervalsing van Russische makelij. De kerk blijkt doorheen de eeuwen een belangrijk ‘productiehuis’ van leugens te zijn geweest, met uitwassen in de vorm van de inquisitie, heksenvervolgingen en Jodenhaat. Vaak terugkomende leugens zijn de valse troonpretendent, in een tijd waarin de juiste afstamming belangrijk was om aanspraak te maken op de troon.
Het is jammer dat een fraai uitgegeven boek (leve de hardcover!) ontsierd is door een aantal slordigheden genre “vanuit de (sic) Rusland”. Het nawoord is met amper twee pagina’s erg summier, waardoor Tidd kansen laat liggen om uit te zoomen op het fenomeen leugen en onwaarheid, en de rol die het liegen speelde in het behouden van of verwerven van macht. Voor wie op een kritische manier naar het verleden wil kijken is Natasha Tidds Een kleine wereldgeschiedenis in 50 leugens niettemin een mooie inleiding. Of je aan die lectuur een vrolijk mensbeeld zal overhouden is een andere vraag.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
