Twee mensen in Auschwitz
Keren Blankfeld is de kleindochter van vier mensen die de Holocaust hebben overleefd. Zij schreef dit boek Een liefde in Auschwitz, gebaseerd op een artikel in The New York Times dat hiervoor een onderscheiding ontving.
“Dit non-fictieve werk is gebaseerd op uitgebreide interviews, mondelinge getuigenissen, documenten, gepubliceerde en niet-gepubliceerde memoires” (p. 9).
Romantiek?
In de Opmaat is er een prachtige sfeertekening die de ontmoeting tussen David en Helen ‘Zippi’ in het concentratiekamp van Auschwitz schetst. Het lijkt een romantisch thema in een omgeving die daar mee vloekt.
De titel zou de nietsvermoedende lezer misschien op het verkeerde been kunnen zetten aangaande de inhoud van dit boek. Deze liefdesgeschiedenis speelt zeker een belangrijke rol in het boek maar staat duidelijk binnen een breder, historisch kader. De context van deze twee mensen wordt immers bepaald door de Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en de verschrikkingen in het concentratiekamp van Auschwitz – Birkenau.
De jeugd van David en Helen wordt geschetst en daarin wordt het opkomende nazisme ook voelbaar: “Tegelijk met de opkomst van Hitler veranderde de Slowaakse Volkspartij van een spreekbuis voor de zwijgende meerderheid steeds meer in een agressieve volksbeweging”(p. 27). Het groeiende antisemitisme krijgt steeds duidelijker vorm.
Warschau wordt in een Duitse, Poolse en Joodse sector verdeeld en mensen worden gedwongen hierheen te verhuizen. “Warschau, tot kort daarvoor een schitterende stad van muziek en schoonheid, was veranderd in een verzameling gebarricadeerde sloppenwijken” (p. 50).
Overleven
David en Helen worden allebei naar Auschwitz afgevoerd. Het boek geeft veel informatie over de bouw, de onderdelen en het functioneren van het kamp.
Zoals in andere boeken over concentratiekampen ook naar voren komt, is het appèl de “boekhoudkundige balans” (p. 112). Bekende maar confronterende aspecten zijn het Leichenkommando, het Sonderkommando en Zyklon B. Het boek geeft dan ook een aangrijpend beeld van terreur, dood, willekeur en totaal gebrek aan levensvoorwaarden in dit concentratiekamp.
Verborgen plek
Helen krijgt door haar bijzondere positie op de Häftlingsschreibstube, waar zij werkzaamheden verricht, kleine voorrechten. In het geheim verzamelt zij gegevens over het kamp. “Zippi realiseerde zich dat het grootste gedeelte van de infrastructuur van Auschwitz onder het oppervlak schuilging en buiten het zicht van de gewone gevangenen lag, die alleen bezig waren met van minuut tot minuut te overleven”(p. 169).
Zoals de titel van het boek aangeeft, speelt de liefdesrelatie tussen David en Helen een belangrijke rol in dit boek. In het geheim weten zij elkaar op een verborgen plek, met hulp van anderen die op de uitkijk staan, te ontmoeten.
Wanneer het kamp wordt ontmanteld, vanwege de komst van het Russische leger, verliezen David en Helen elkaar uit het oog. Het is de periode van de zogenaamde dodenmarsen. Het 506e Parachute Infanterie Regiment speelt ook een rol in dit boek. Het boek Band of Brothers beschrijft hun lotgevallen.
Na de oorlog leiden David en Helen ieder hun eigen leven maar na vele jaren ontmoeten zij elkaar. “David raakte steeds meer ervan overtuigd dat hij Auschwitz had overleefd dankzij Zippi’s hulp” (p. 335). Hun weerzien wordt ontroerend beschreven.
Het boek heeft een aantal zwart/wit foto’s. De meest aangrijpende is die op pagina 109 met een Joodse vrouw met een baby in haar arm, vergezeld van drie kleine kinderen. Volgens het onderschrift lopen zij naar de gaskamer.
Keren Blankfeld is onderzoeksjournalist en schrijft voor The New York Times en Reuters.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
