De basis van onze rechtstaat
De grondwet is momenteel – nu de formatiegesprekken van een nieuw kabinet gaande zijn – actueler dan ooit. Meestal speelt de grondwet in ons publieke denken niet zo’n grote rol denk ik maar dat is nu wel anders. Je kunt je erover verbazen dát de grondwet onderwerp van politieke gesprekken moet zijn. Deze lijkt immers een vanzelfsprekend fundament voor de rechtstatelijkheid van ons land. Die actualiteit kon echter in dit boek niet worden meegenomen maar zou wel nadere aandacht verdienen.
Betekenis van dit boek
De grondwet weerspiegelt “de minimale grammatica van de politieke orde, waarbinnen wetten en rechtspraak maatschappelijke conflicten en belangen beslechten” (p. 17).
Dit boek wil “… dé brug zijn tussen de soms taaie en regelmatig tekstueel verouderde Grondwet en het bredere publiek, dat zich afvraagt wat die teksten voor hem of haar kunnen betekenen” (p. 21). Dat is een loffelijk streven want behoudens enkele artikelen is onze kennis van de grondwet niet zo groot.
De 35 bijdragen die door deskundigen zijn geschreven, bestaan steeds uit drie delen: inleiding, geschiedenis, uitleg.
Wat er níet in staat
Interessant zijn drie bijdragen over onderwerpen die níet in de Grondwet staan. Dat zijn politieke partijen die – zoals in de bijdrage naar voren komt – uiteraard een belangrijke rol spelen in ons land maar waarvan niet goed duidelijk is of zij in de Grondwet thuis horen. Ik ben geen juridisch deskundige maar mij zou dit wel van belang lijken. Er zou – in het licht van de actualiteit – iets gezegd dienen te worden over de aard van een politieke partij, namelijk een democratische opzet waarbij leden invloed kunnen uitoefenen.
Of de EU in de Grondwet dient te zijn, wordt een “lastige juridische puzzel” genoemd. Ook hier is sprake van actuele relevantie gezien de huidige formatiebesprekingen waarin ook de verhouding tot Europese regelgeving ter sprake komt.
Opmerkelijk is de bijdrage over dieren en de vraag of zij behoren tot “allen die in Nederland verblijven”. In het licht van actuele ontwikkelingen – biodiversiteit die onder druk staat en klimaatverandering – zou het mij goed lijken dat álle natuur juridisch zou worden beschermd. Dat geldt denk ik nu voor Nationale Parken en de Waddenzee die als Unesco Werelderfgoed is aangemerkt, al is het in de praktijk wel de vraag of deze status écht van invloed is op bijvoorbeeld gaswinning.
Discriminatie
Artikel 1 is fundamenteel: “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan” (p. 101). Er is sprake van een ontwikkeling van rechtsgelijkheid naar maatschappelijke gelijkheid.
Artikel 2 gaat over het Nederlanderschap en lid 2 is momenteel actueel: “De wet regelt de toelating en uitzetting van vreemdelingen” (p. 117). Dat geldt ook voor artikel 6 over de vrijheid van godsdienst. Hier wordt gezegd: “Waarschijnlijk vormt ons land … nog altijd een eiland van relatieve verdraagzaamheid in een zee van harde en zachte geloofsvervolging in de wereld om ons heen” (p. 137). Hoe relatief die ‘relatieve verdraagzaamheid’ is, wordt momenteel wel duidelijk door de verharding jegens Joden in ons land.
Artikel 7 over de vrijheid van meningsuiting is ook actueel in combinatie met artikel 71 over de parlementaire immuniteit als we kijken naar hetgeen er in politieke debatten wordt gezegd. Gezien de jurisprudentie is er – helaas – toch de nodige ruimte om harde en polariserende uitspraken te doen binnen en buiten het parlement.
Ook artikel 93 en 94 over de doorwerking en voorrang van internationaal recht is actueel in de formatiebesprekingen. De artikelen dateren uit de jaren 50 van de vorige eeuw toen de internationale samenwerking meer vorm begon te krijgen.
Aanbeveling
Het zou interessant zijn als een aantal politiek relevante artikelen nog eens verder zouden worden uitgediept en in het licht van actuele ontwikkelingen zouden worden besproken.
Het boek is toegankelijk geschreven en daarom is de poging geslaagd te noemen. De praktijk zal waarschijnlijk toch zijn dat dit boek mede door zijn omvang vooral zijn weg vindt naar mensen die rechten hebben gestudeerd óf mensen met een grote interesse in rechten.
Afshin Ellian is hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap aan de universiteit van Leiden en hij schrijft columns in EW. Bastiaan Rijpkema is hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap en bijzonder hoogleraar Verdraagzaamheid aan de universiteit van Leiden. Hij werd in 2017 gekozen tot New Scientist Wetenschapstalent en schrijft in De Groene Amsterdammer en NRC.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
