Nederlandse schrijver met een behoorlijk groot oeuvre
[Recensie] In het rijtje van ‘de grote drie’ staat hij niet. Blijkbaar is het ook niet de moeite om er ‘de grote vier’ van te maken en misschien wordt hij gewoon te weinig gelezen en/of gewaardeerd, maar feit is dat er naast die drie nog een Nederlandse schrijver is met een behoorlijk groot oeuvre. Willem Brakman is de naam en Nico Keuning schreef zijn biografie met de titel Een ongeneeslijk heimwee.
Brakman publiceerde 51 romans, verhalenbundels, novellen en een enkel essay. Daarvan heb ik er niet één gelezen en ik ben benieuwd wie wel. Nog meer benieuwd ben ik naar uw mening. Zijn werk staat namelijk te boek als redelijk ontoegankelijk.
Studie medicijnen
Het begon echter niet met literatuur. Brakman groeide op in Den Haag en werkte al jong op kantoor. In de avonduren studeerde hij voor het HBS-diploma en met een beurs ging hij medicijnen studeren in Leiden. Hij heeft even een huisartsenpraktijk in Den Haag gehad, maar dat leek hem niet zijn bestemming. Hij verhuisde naar Enschede (jawel, een mooie link met mijn laatst besproken boek) en ging werken als bedrijfsarts. Dat was niet een al te drukke baan en het stelde hem in staat om te gaan schrijven.
Hij debuteerde laat, op bijna 40-jarige leeftijd, met zijn roman Een winterreis. Dat is het begin van een lange stroom aan romans; hij schrijft er vaak twee per jaar. Al vroeg is duidelijk dat Brakman niet voor iedereen schrijft, zoals blijkt uit een brief van hem aan zijn uitgever:
“Ik voel mij geen ‘literator’. Ik zou niet kunnen schrijven met de gedachte aan literaire perfectie in mijn opgewonden hoofd; ik wil schrijven omdat ik vertellen wil welk brokje leven een Willem Brakman vertegenwoordigt. Als dát er in zit, heb ik de enige vorm gevonden die voor mij normatief moet heten.”
Autobiografisch
Eenieder heeft zo best wat te stellen met Willem Brakman. Zijn uitgever, door de niet altijd makkelijke verhalen (hij liet zich ook weinig gelegen liggen aan enige vorm van interpunctie), de lezer om die verhalen te volgen en te doorgronden (zeker als men wil nagaan welke autobiografische gegevens erin zitten verwerkt of welke personen er al dan niet verbasterd in voorkomen) én zijn familie.
Brakman is getrouwd en heeft twee kinderen. Die moeten vooral stil zijn als hij aan het schrijven is. Waar Simon Vestdijk graag schreef bij het geluid van zijn Nilfisk-stofzuiger, daar had Brakman liever een ‘vliegkap’, die hij op het vliegveld had gekocht:
“Een ‘rummi vuurkap’: ‘Dat zijn grote bollen, gedeeltelijk met vloeistof gevuld, en die plaats ik dan op mijn hoofd en dat is een uiterst beroerd, benauwd gevoel maar het geeft dan in ieder geval toch iets van stilte weer zodat ik althans kan horen wat ik denk.”
Ik heb er nog geen foto’s van gevonden helaas… Brakman voerde een correspondentie met Vestdijk overigens en verder loopt de vriendschap met interviewer Nol Gregoor als een rode draad door zijn leven. Die vriendschappen kenden ups and downs, niet in het minst omdat Brakman de gewoonte had om veel uitspraken of gebeurtenissen direct in zijn werk op te nemen. Schrijver Jean-Paul Franssens werd hier onaangenaam door verrast, toen hij aan Brakman in vertrouwen vertelde over zijn buitenechtelijke escapades, maar die vervolgens met geuren en kleuren teruglas in Brakman’s volgende roman.
Openhouden van perspectief
Wat maakt het nu zo lastig om die romans te lezen? Literatuurcriticus Tom van Deel kan er enig licht op doen schijnen. Hij zegt dat de vorm de samenhang bepaalt. Brakman wil het perspectief openhouden ‘voor wat zich toevallig aandient.’ Journalist Wim Noordhoek zegt dat Brakman ‘zijn neus achterna schrijft.’ Dichter Jan Kuijper zegt vervolgens
“Wat dat betreft lijkt hij helemaal niet op Vestdijk, waarin alles wel in het grote geheel past, wat soms tot een soort dorheid heeft geleid. Brakman is een van onze geestigste schrijvers. Zijn humor is bijzonderder dan die van Reve.”
Geen vooropgezette schema’s in zijn werkwijze dus. Brakman schreef, veelal vanuit zijn persoonlijke observaties en herinneringen met een aantal belangrijke thema’s zoals de dood en de vergankelijkheid, erotiek en angst. Ook zijn woonplaatsen Den Haag en Enschede komen vaak voor. Hij schreef zoals het hem inviel en vaak wist hij zelf niet waar het verhaal naar toe ging. Dat leidde er wel toe dat het grote publiek hem niet omarmde, omdat men hem niet altijd volgde in zijn gedachtensprongen.
P.C. Hooftprijs
Daardoor verbitterde Brakman wel enigszins, maar hij deed geen concessies. Het leverde hem uiteindelijk wel de P.C Hooftprijs op voor zijn gehele oeuvre en het doet mij toch zeer benieuwen naar zijn werk, bijvoorbeeld door het volgende fragment uit zijn verhaal Engel, waarin de engel, een oude man met een kaal, bleek hoofd en “hier en daar nog wat slierten grijs haar”, op een brancard naar een restaurant wordt gedragen:
“De rug was bloot, een ouwe-mannetjesrug: los vel vol sproeten en mee-eters. Toch was goed te zien hoe de slagpennen met een bijna komische vanzelfsprekendheid in grote kam met de rulle huid waren vergroeid, die hier en daar dun en vliezig tot ver over de schachten groeide of in de diepte de pennen blauw liet doorschemeren.”
Die beschrijving gaat nog even door en kan nooit representatief zijn voor zijn gehele werk maar het is prachtig gedaan en bleef mij erg bij. Ook hier geldt dat ik het vooral zelf moet gaan ontdekken, want de voor- en tegenstanders van naam zijn er genoeg. Bij die ontdekking is dit in ieder geval een prachtig boek en onmisbaar hulpmiddel.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
