Geweldig begin, maar dan
[Recensie] Francis Spufford (1964) is vooral bekend geworden als schrijver van non-fictie. In 2016 debuteerde hij als romanschrijver met Gouden bergen waarmee hij verschillende prijzen in de wacht heeft gesleept. Onlangs verscheen Eeuwig licht dat is genomineerd voor de Booker Prize. De loftuitingen op de omslag doen het ergste vrezen: ‘Briljant’, ‘Duizelingwekkend’, ‘Schitterend’. Goede wijn heeft immers geen krans nodig. Die vrees wordt bewaarheid.
Interessante gedachte
Wie heeft niet een keer gespeeld met de gedachte wat er zou zijn gekomen van een kind dat op jonge leeftijd overlijdt? Misschien is er wel een betere voetballer dan Messi, een betere tennisser dan Federer, een groot actrice of operadiva aan verloren gegaan. Het kan natuurlijk ook een Hitler of Stalin in de dop zijn geweest, je weet het maar nooit. De kans dat het zou gaan om kinderen die een min of meer gemiddeld leven zouden hebben geleid is vele malen groter. Dit uitgangspunt, dit gedachte-experiment ligt ten grondslag aan Eeuwig licht.
Het begint in 1944 als een Duitse bom een Londens warenhuis treft met vele doden, gewonden en schade als gevolg. Onder de slachtoffers bevonden zich vijf kinderen. Wat zou er van hen geworden kunnen zijn als zij in leven zouden zijn gebleven?
Vijf jaar later. De kinderen zijn klasgenoten en gedragen zich zoals zo veel andere kinderen van die leeftijd. Vervolgens gaan we in stappen van telkens vijftien jaar door naar 2009, als ze het grootste deel van hun leven achter de rug hebben. Heel bijzonder is hun leven niet geweest als je even uitzoomt. Per individu is er natuurlijk van alles gebeurd, maar de wereld is door hun aanwezigheid niet of nauwelijks veranderd. Er zijn momenten geweest dat zij elkaar tegen het lijf liepen, maar dat was slechts bij hoge uitzondering.
Oninteressante uitwerking
Interessant uitgangspunt, maar de uitwerking valt niet mee. Ieder persoon krijgt zijn of haar deel, maar omdat het zo verbrokkeld is en de tijdsprongen zo groot zijn lukt het nauwelijks om je in hen in te leven of met hen mee te leven. De een heeft enig succes, de ander verliest alles, een van hen laat haar leven verzieken door een gewelddadige man en weer een ander doet er zo’n vijftig jaar over om over zijn mentale problemen heen te komen. Het zijn personen die van zichzelf niet interessant genoeg zijn, noch interessant genoeg gemaakt worden, om een hele roman te dragen, ook niet een gedeelte daarvan.
Je ziet wel dat de tijden veranderen gedurende hun leven. Het wekt de schijn dat zij als vehikel zijn gebruikt om vooral dat te laten zien, maar ook hiervoor geldt: het is niet interessant genoeg gemaakt.
Uitrekken en indikken
Als je dit zo op een rijtje zet lijkt er weinig te deugen aan Eeuwig licht. Dat is ook weer overdreven. Spufford laat bij momenten zien dat hij een geweldige schrijver kan zijn. Sommige observaties zijn sterk, het taalgebruik laat weinig te wensen over. Het kunstje dat hij tot in de perfectie lijkt te beheersen is dat van het uitrekken en indikken van de tijd.
De opening bijvoorbeeld is briljant. Zes pagina’s waarin niets meer (en niets minder) gebeurt dan de minutieuze beschrijving van de raketinslag. Een onvergetelijke scène die helaas tegelijk het hoogtepunt is van Eeuwig licht.
Hij doet dat door het hele boek heen. Als voorbeeld:
“En ze nam hem in dienst, en ze nam hem mee naar haar huisarts, die hem antidepressiva voorschreef, en ze nam hem mee naar haar kerk om een kwade geest te laten uitdrijven; en uiteindelijk, toen ze twee jaar weduwe was, nam ze hem op in haar huis haar bed en haar hart.”
Een paar jaar in een paar zinnen samengebald. Vrijwel direct daarop volgt gedurende zo’n vijf pagina’s een woordelijke weergave van de preek van een pastoor. Een paar pagina’s waarin nauwelijks iets wezenlijks gebeurt.
Het hoogtepunt aan het begin
Je vraagt je af of Spufford er niet beter aan had gedaan om die onvergetelijke beginscène aan het eind te plaatsen. Je zou dan een plottwist voorgeschoteld krijgen die doet denken aan Atonement van Ian McEwan of Big brother van Lionel Shriver, geweldige boeken trouwens die ik iedereen kan aanbevelen.
Vermoedelijk zou het niet werken. Waar je bij die twee boeken moeiteloos doorgaat tot het einde zou dat met Eeuwig licht heel goed anders kunnen uitpakken. En dan zou je zomaar het beste deel van het boek gemist hebben. Dat zou ook weer zonde zijn.
—
Eerder verschenen op JKleest
