“Wat zich verborgen houdt spreekt het meest tot de verbeelding“
Schrijver Ansuya Spreksel verdiept zich in een lang essay over het fenomeen van de Campusroman waarvan Donna Tartts De verborgen geschiedenis het ultieme oerboek is. In het eerste deel van haar essay kijkt Spreksel terug op De verborgen geschiedenis.
Het is weer november, de maand van rode herfstbladeren en spinnen die vanuit hun web door het raam naar binnen loeren, eindeloze regenbuien en de schemering die steeds vroeger invalt. Vorige maand was het Halloween, met andere woorden: de feestperiode voor alle Dark Academia Fans is weer aangebroken. Er worden weer volop foto’s gedeeld van Hampden College mokken [1] en andere goodies om in de sfeer te komen, zoals druipkaarsen in houders die de vorm van een schedel hebben. Maar de vraag is dan al snel: is er op leesgebied nog wat nieuws op de markt verschenen voor alle hunkerende fans van het genre? Twee romans worden momenteel aangeprezen als het nieuwste leesvoer voor de altijd hongerige Donna Tartt-fans. Ik nam de proef op de som en hield een smaakvergelijking.
Naast het onvermoeid adviseren van klanten doet de vindingrijke, onvolprezen boekhandelaar Bob Kappen van Atheneum Amsterdam wel vaker dingen die meer mensen zouden moeten doen. Elke vorm van leesbevordering is immers een goede. Enkele weken geleden konden lezers via Instagram de hele dag om een boekentip vragen en als antwoord schoof hij telkens een adequaat gekozen, meestal recent verschenen roman als aanbeveling in beeld. Hoewel de meeste vragen voor de hand lagen was er een vraag in het bijzonder die niemand zal verrassen – kon Bob een boek aanbevelen ‘zoals de Verborgen geschiedenis van Donna Tartt?’ Nee, dat kon Bob helaas niet. Want er is immers simpelweg geen ander boek dat Tartts niveau kan evenaren.
De perfecte whodunit
Toch blijft het merkwaardig, want wanneer hij dat gewild zou hebben, had Bob alleen al een imposante stapel Engelstalige pockets omhoog had kunnen houden zo hoog dat die ons zelfs het zicht op zijn imposante rode kuif zou ontnemen. Hij had dan toch in elk geval de twee toen redelijk recent verschenen bestsellers van Rebecca Makkai en Katy Hays uit de kast kunnen trekken, aangezien op beide boeken de aanbeveling op de kaft meteen in het oog springt: “De perfecte whodunit voor fans van Donna Tartts De verborgen geschiedenis jubelt een quote uit People Magazine op de achterkant van Makkais Ik heb een paar vragen voor je, en op de linker binnenflap van het beeldschoon uitgegeven Het Kaartenhuis van Katy Hays prijst een quote uit Today het boek aan voor de fans van De getalenteerde meneer Ripley en De verborgen geschiedenis.“
Dat fenomeen – de gretigheid waarmee uitgevers het ‘voor de lezers van…’ stempel op een boek drukken – is begrijpelijk, want het werkt. Het wekt de interesse van die doelgroep, die het gelijk oppakt en daadwerkelijk ook meeneemt naar de kassa. Waarschijnlijk is het vooral een reactie op de overload aan filmpjes op Booktok en Bookstagram waarin meestal een vrouwenhand te zien is die eerst het ‘voorbeeld boek’, zoals ik het maar even noem, laat zien, met de tekst “if you loved this book… read these books”, om vervolgens tergend traag steeds telkens een volgend boek van een stapeltje te onthullen.
Dark Academia
Probleem voor Nederlandse uitgeverijen: dit is vooral een doelgroep van jongere lezers die vrijwel uitsluitend in het Engels leest. Dus hoe aantrekkelijk is het dan om zo’n boek in vertaling uit te brengen? De boeken van Rebekka Makkai en Katy Hays onderscheiden zich dan ook van het grote aanbod young-adult boeken die zich op een campus afspelen, en zijn voor een breder publiek interessant; net als Tartts De verborgen geschiedenis dat nog altijd is. Daarom is het ook opvallend dat haar boek enerzijds als oerversie van de jongere generatie ‘Dark Academia’ romans wordt beschouwd, maar dat genre eveneens ontstijgt.
Het kan niemand ontgaan kan zijn dat Tartts alom geliefde klassieker iets ongewoons teweeg heeft gebracht. Het boek verscheen in 1992, en is niet alleen sindsdien steeds onverminderd herontdekt door een nieuwe generatie lezers, maar het heeft, met name dankzij social media en andere kanalen die daar slim op ingesprongen zijn, niet alleen een genre maar tevens een soort lifestyle tot leven gewekt: Dark Academia.
Want wat begon als een ondercategorie van ‘de Campusroman’ is inmiddels ver buiten haar oevers getreden: op Spotify vind je Dark Academia Playlists, op Instagram Dark Academia moodboards en kledingadviezen. Modeketen Shein speelde slim op de hype in met een speciale Dark Academia kledinglijn; waarvoor meisjes worden gefotografeerd met donkere oogmake-up, omringd door druipkaarsen en schedels in kasteel- dan wel Oxford achtige torenkamertjes, om hun duistere, soms goth-achtige schooltenues aan te prijzen. En natuurlijk is die lijn een succes, want wat ooit misschien grunge of punk was voor eerdere generaties is door de huidige generatie jongeren ingeruild voor allerlei soorten ….-core’s, maar ‘Dark Academiacore’ is een van de trendsetters. Tegenwoordig zijn er hele Dark Academia boekenreeksen, zoals de Maxton Hall College serie, waarvan ook de Nederlandse uitgave geheel volgens de trend een ruitjesmotief-op-snee heeft, het patroon van een high school rokje. Ook Het Kaartenhuis van Katy Hays heeft overigens gekleurde zijbladen; het boek is zo prachtig uitgegeven, met krullen en klimopslingers, dat alle andere paperbackruggen in de kast krom zullen trekken van schaamte of afgunst. Dat alles uiteraard om het boek extra aantrekkelijk te maken voor TikTok- en Booktok filmpjes, waarin lezers graag eerst het zijplat tonen om de spanning op te voeren alvorens de voorkant te onthullen.
Internet-hype
Volgens een artikel dat de BBC in december vorig jaar aan De verborgen geschiedenis wijdde vanwege zijn dertigjarige jubileum, had de hashtag #thesecrethistory destijds meer dan 150 miljoen kijkers op TikTok – variërend van review tot zelfverzonnen spin-offs; jongeren die de karakters ‘cosplayen’ en, hoe kan het ook anders, fantaseren over welke acteurs hen zouden moeten vertolken in een verfilming. Het lijkt nogal ironisch dat een boek dat juist de oudheid zo romantiseert en centraal stelt, zelf uiteindelijk de aanstichter is van een onophoudelijke internet-hype. Maar boeken waarin de oudheid herverteld wordt (meestal nu eens vanuit het vrouwelijk perspectief) zijn eveneens ongekend populair onder jongeren. Misschien is het hetzelfde waardoor Richard en zijn studiegenoten oud-Grieks in De verborgen geschiedenis zo aantrokken worden; een wereld die niet meer bestaat en dus, net als science fiction, een soort fantasiewereld geworden is.
Donna Tartt zelf zal er waarschijnlijk nog met dezelfde hinniklach om giechelen als die waarmee ze als kersverse debutante over wie de hele wereld op dat moment sprak in een interview met literair criticus Pieter Steinz (1963-2016) ten gehore bracht – en dan vooral ten gevolge van haar eigen geestige en gevatte opmerkingen.
In dat interview hebben Steinz en Tartt het grappig genoeg over de literaire reuzen die bij het schrijven kritisch over je schouder meekijken. Nu is Tartt zelf de reus, maar of ze kritisch over de schouders van haar copy-cats meekijkt of haar eigen schouders daarvoor ophaalt… Ik vermoed het laatste.
DONNAMARIA! Anno 2004
In een artikel genaamd Donnamania! uit 2004 blikt Peter Steinz terug op het verschijnen van het boek in 1992 en beschrijft hij de invloed die het op de uitgeverswereld had:
De verborgen geschiedenis van Donna Tartt veroorzaakte de huidige bestsellercultuur in Nederland. Na 1993 ging iedere uitgever op zoek naar debutantes die mooi, mysterieus en `marketable’ waren, schreef hij.
“Nog voor ik ertoe kwam om de eerste van de 524 bladzijden te lezen, stuitte ik in de kiosken op het septembernummer van Vanity Fair, waarin een enthousiaste verslaggever uitweidde over de nieuwste sensatie in de Amerikaanse literatuur. Uit het zes pagina’s tellende profiel rees Donna Tartt op als een beeldschone en erudiete Zuiderlinge, die op basis van een briljante roman het hoogste voorschot ooit voor een debuut had binnengesleept. Overigens was het woord `oprijzen’ in dit verband ongelukkig, aangezien de `Lolita uit Mississippi’ niet langer dan 1 meter 50 was.”
“Beginnend met een uiteenzetting over het Oost-Westthema in de Amerikaanse literatuur probeerde ik duidelijk te maken waarom The Secret History zo’n rijk en indrukwekkend boek was. Het zat hem in de tragische hoofdpersoon, een Californische middenklasse jongen die koste wat het kost geaccepteerd wil worden door de elite op zijn college in New England. Maar ook in de melancholieke uitwerking van het aloude Amerikaanse thema van de verloren onschuld, en in de Dostojevski-achtige benadering van het thema misdaad en straf. Bovendien liet The Secret History zich lezen als de prozaversie van een klassieke tragedie, geregeerd door de eenheden van plaats, tijd en handeling, en compleet met hoogmoedige personages en een onontkoombaar noodlot” […] “Aan het eind van het jaar waren er meer dan honderdvijftigduizend Tartts in vertaling verkocht. En de bestseller bleek een everseller. Tien jaar later, bij de verschijning van de tweede roman van Tartt (die overigens als wereldprimeur eerst in Nederland verscheen), stelde de uitgever dat er van De verborgen geschiedenis bijna achthonderdduizend exemplaren waren verkocht.”
1 aprilgrap
Steinz haalde een jaar later een 1 aprilgrap die hij uit die bij lezers niet in goede aarde viel; hij schreef een recensie van een verzonnen boek genaamd Slings and arrows en modelleerde de recensie als een pastiche op zijn eerdere stuk over Tartt’s boek, met als onbedoeld gevolg “dat de Nederlandse boekhandels vanaf de late middag van die Goede Vrijdag overstroomd werden met mensen die vroegen naar `de noodlotstragedie van de voorkant van de NRC’. Uitgevers belden naar hun Amerikaanse scouts met de vraag waarom ze deze droomdebutante gemist hadden; importeurs kregen tientallen faxen met bestellingen, en de redactie van NRC Handelsblad werd na het Paasweekend overstelpt met vragen en (soms woedende) reacties.”
Wat Steinz’ constateringen betreft, die bleken enerzijds profetisch en zijn anderzijds door de tijd ingehaald: Donna Tartts status als onbetwiste heerseres van het duistere campus novel genre is onveranderd gebleven, en ook zoeken uitgeverijen nog altijd naarstig naar opvolgers. Wat wel veranderd is, deels in elk geval, is het leespubliek. Steinz beschrijft Nicci French (het pseudoniem van het Britse echtpaar Nicci Gerrard en Sean French) als Tartts meest succesvolle opvolger, en merkt terecht op dat zelfs de omslagen van de talloze succesvolle boeken die het duo schreef aan dat van De verborgen geschiedenis doen denken. Nu zijn die boeken en de omslagen evenwel een cliché geworden, bestemd voor minibiebs op straat en de stoffige kasten van oudere dames. Geen ‘gen Z tiktokker’ die met Nicci French betrapt wil worden. Ook was Donna Tartt een van de eersten wier afbeelding in een Barbie-logo werd gefotoshopt, met de tekst: “This Barbie is going to take her sweet time before sharing her next masterpiece”.
Ondertussen is Donna Tartt zelf juist uit het medialandschap verdwenen; ze geeft nog maar zelden interviews en aan social media doet ze niet. Ze heeft het niet nodig, aangezien haar boeken zichzelf wel verkopen, en anders zorgen de booktokkende hulp-Sinterklaasjes daar wel voor. Haar status als celebrity-auteur is daarmee bovendien allerminst tanende; Tartt weet heel goed dat wat zich verborgen houdt het meest tot de verbeelding spreekt – en blijft spreken.
Wordt vervolgd
[1] Hampden College is de prestigieuze universiteit waar de tragedie in the Secret History zich afspeelt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
