Opgesloten en ontsnappen

“Ik kan niet omschrijven wat ik ervoer, ik was vrij vanbinnen, maar vanbuiten voelde ik me gebonden.”
Uit Verboden schrift van Alba de Céspedes

[Column/oproep] Vrijwel tegelijkertijd las ik twee geheel verschillende boeken met een overlappend thema: opgesloten zijn. In het ene boek is dat ‘opgesloten zijn’ een vrij letterlijke aangelegenheid. Gevangenispost bevat brieven, gedichten en verhalen van 10 schrijvers van binnen en 10 schrijvers van buiten, zoals de ondertitel luidt. De schrijvers van binnen zijn gevangenen uit de Penitentiaire Inrichting Heerhugowaard.. Van deze schrijvers lezen we alleen hun voornamen, zoals Bram, Amar, Rino en Khalil, de achternamen mogen niet bekend worden “vanwege herleidbaarheid en herkenbaarheid”. De schrijvers van buiten zijn bekende auteurs als Christine Otten (voortrekker van het project), Lale Gül, Marjolijn van Heemstra en Raoul de Jong. Gevangenispost is een initiatief van stichting Blocknotes die creatief schrijven in gevangenissen stimuleert. De stichting zet zich in voor “empowerment en talentontwikkeling van gevangenen”. Blocknotes koppelt schrijvers van buiten aan schrijvers van binnen, en zo ontstaan  schrijversduo’s. De medewerkers van Blocknotes geven schrijfworkshops in de gevangenissen. Gevangenispost is het resultaat van deze ontmoetingen en schrijfactiviteiten. Het boekje heeft wat weg van de daklozenkranten die je in de grote steden bij de ingang van de supermarkt  kunt kopen, maar er is een groot verschil: in Gevangenispost is niet alleen maar een sympathiek project, de kwaliteit van de bijdragen is aanmerkelijk beter. Het is duidelijk dat er behoorlijk wat werk is besteed aan de bijdragen van de verschillende auteurs. De gedichten en verhalen gaan over mislukte levens, over het gemis van geliefden, over gevangen ouders die hun kinderen niet zien opgroeien en zoals gezegd is het opgesloten zijn een belangrijk thema. De schrijvers van buiten proberen zich te verplaatsen in het leven binnen. Hun teksten zijn mooier en poëtischer, de gedichten en verhalen van de schrijvers van binnen zijn emotioneel sterker. Je kunnen verplaatsen in het echte leven blijft ook voor gerenommeerde schrijvers een kunst. Als voorbeelden van het schrijven van binnenuit twee fragmenten. De eerste uit het gedicht van Mo:

Vrijheid

“Vrijheid maakt niet gelukkig
Steeds meer vrijheid maar nooit genoeg
Zoveel vrijheid maar toch mislukt
Vrijheid stak mij in mijn rug
Nu bevrijd van vrijheid
Wil ik het ook niet meer terug”

De tweede is van Amar, die in drie pagina’s korte metten maakt met mensen die denken dat het gevangenis leven een luxe leventje is:

“Maar vergist u zich alstublieft niet […] Hoe langer je in de gevangenis zit, hoe minder prikkels, uitdagingen en ambitie je overhoudt. Je raakt afgestompt en wordt lui en vadsig.”

Je opgesloten voelen kan ook buiten de gevangenis. In Verboden schrift, een mooie naoorlogse roman van de Italiaanse schrijver Alba de Céspedes, lees ik over het leven van de Italiaanse Victoria. Deze vrouw van rond de veertig met twee bijna volwassen kinderen is verre van gelukkig. Overdag werkt ze op kantoor, ‘s avonds en in het weekend doet ze het huishouden. Haar huwelijk met Michele is sleets, de hartstocht is verdwenen, haar kinderen en vooral haar dochter willen andere levens leiden dan hun ouders. Dochter Mirella is verliefd op een 35-jarige man, getrouwd nota bene. Victoria is bang voor wat de buren ervan zeggen. Zelf droomt ze van een ander meer hartstochtelijk leven en is ze heimelijk verliefd op haar directeur, de gevoelens zijn wederzijds. Maar ze durft niet, en ze neem haar dochter het kwalijk dat zij wel durft te kiezen voor de liefde. Ze besluit een schrift te kopen en een dagboek bij te houden. Door het schrijven ordent ze haar gedachten, krijgt ze beter in beeld wat er mis is in haar leven. Op 1 april schrijft ze: “Het voelt hier thuis onderhand als een kooi voor me, een gevangenis.” Victoria durft geen stappen te zetten, alleen het schrijven werkt bevrijdend. Schrijven om je te bevrijden, om de moeilijke dingen in je leven te verwerken, om te ontsnappen…

De literatuur is vol van verhalen over gevangenissen, over letterlijk of figuurlijk opgesloten zijn. Denk aan Dostojevski’s Aantekeningen uit het dodenhuis, aan Breyten Breytenbachs De ware bekentenissen van een witte terrorist. Je zou ook Lala Güls relaas Ik ga leven tot deze literatuur kunnen rekenen. Vooral boeken, zoals in deze voorbeelden, waarin de schrijvers zelf het opgesloten zijn hebben meegemaakt levert vaak krachtig proza op, dat aanslaat bij een groot publiek. De roep om vrijheid, om vrij te zijn, te kunnen zeggen en te doen wat je wil, is universeel. Misschien is de essentie van veel literatuur wel de wil om te ontsnappen, zowel van de schrijver als de lezer.

—

Lezers schrijven!
Wat is jouw favoriete gevangenis- of ontsnappingsboek en waarom? Wat sprak je zo aan in het boek, wat heeft het voor invloed op je leven gehad? Laat het ons weten! Beschrijf het in een kort essay van maximaal 850 woorden. De mooiste verhalen belonen we met een Bazarow boekenbon van 25 euro. Inzenden kan tot en met 1 november 2023. De komende tijd publiceren we elke maand één van deze verhalen. Als je je artikel indient, ga je ermee akkoord dat we je verhaal publiceren op Bazarow.com. Zet er ook even bij wie je bent en wat je doet.

Stuur je inzending naar info@bazarow.com.

Medewerkers en recensenten van DLVA/Bazarow zijn van harte uitgenodigd om een bijdrage te schrijven!