Een plot met een missie
[Recensie] Aravind Adiga is een Indisch-Australische auteur, met name bekend van zijn debuut De witte tijger waarmee hij in 2008 de Booker-Prize won. Adiga is geboren in India en later met zijn ouders geëmigreerd naar Sydney. Hij studeerde Engelse literatuur aan Columbia College in New York en later aan Oxford University. Gratie (in het Engels: Amnesty), het nieuwe boek van Aravind Adiga, beschrijft een enkele levensveranderende dag in het leven van Danny, een illegale immigrant uit Sri Lanka, in Sydney, Australië. Danny is schoonmaker, iedere werkdag gaat hij met een hypermoderne stofzuiger op zijn rug de huizen van zijn klanten langs, en laat hij ze voor 60 dollar brandschoon achter. Ze vertrouwen hem, hij laat zichzelf binnen en weet het geld te vinden, hij ziet zijn klanten zelden.
Danny heeft geleerd zich te verstoppen, hij verblijft al vier jaar illegaal in Australië, hij woont in het magazijn van een winkeltje. Via een datingsite voor vegetariërs heeft hij een veganistische vriendin gevonden, bijna heeft hij een normaal leven. Dan wordt een van zijn oude klanten vermoord, hij kende haar goed. Meteen weet Danny wie het zou kunnen zijn, maar als hij de autoriteiten in zou lichten wordt hij ongetwijfeld gedeporteerd.
Gratie gaat over Danny’s innerlijke strijd tussen zijn geweten en zijn belofte aan zichzelf dat hij nooit meer terug naar huis gaat. Als personage is Danny deerniswekkend, slaafs met twee woorden sprekend naar zijn klanten, poeslief maar afstandelijk tegen zijn vriendin. Om je tot Danny te kunnen verhouden moet je begrijpen dat zijn status als illegaal een deel van hem is geworden. Hij heeft leren leven als een ongewenst element in de samenleving. Danny is geen leugenaar, maar hij heeft geleerd eerlijkheid uit de weg te gaan. Hij is een begaafd verhalenverteller, maar zijn eigen verhaal houdt hij voor zich.
Het blijft moeilijk om te bevatten wat Danny zo volhardend maakt om zijn leven als illegaal te behouden. De loop van de dag wordt regelmatig onderbroken voor een overzicht van Danny’s geschiedenis, van een dorpje aan een lagune in Sri-Lanka tot en met de vier jaar als illegaal in Sydney. Hiermee wordt zijn motivatie geschetst, onderdrukking en wreedheid door de autoriteiten blijken voor Danny gewone zaken. Hij hoopt dat de wetgeving in Australië hem zal beschermen, dezelfde wetgeving die erop uit is hem het land uit te zetten. Danny blijft een moeilijk te doorgronden personage, door vier jaar lang op eierschalen te lopen is hij ingetogen en gedwee geworden. Deze raadselachtigheid komt dus met opzet tot stand, zou je zeggen, maar dat neemt niet weg dat het beeld van Danny wat vlak uit de verf komt.
Al snel na de aanvang van zijn afschuwelijke gewetensstrijd maakt deze plaats voor een sleurende besluiteloosheid. De plot blijkt wat te dun voor de inhoud. Uiteindelijk is Danny’s situatie, illegaal zijn in Australië, waar dit boek over gaat. Adiga’s beschrijving van Danny’s belevingswereld in dit opzicht is ijzersterk. Uit ervaring weet Danny met welke bevolkingsgroepen hij moet uitkijken, en met welke hij veilig zaken kan doen. De Australische arbeidersklasse bijvoorbeeld, gaat hij uit de weg, maar veel erger zijn nog legale Indiërs, die hij diepvriesindiërs noemt. Voor andere bruine immigranten heeft Danny een soort radar, als hij oogcontact maakt met een van deze lotgenoten vindt er een ‘blikschok’ plaats, een flits van wederzijds begrip. Danny is een verstekeling op klaarlichte dag. Zijn leven in de marges van de maatschappij geeft hem een uniek perspectief op de maatschappij. In zijn beschouwingen van alledaagse gebeurtenissen om hem heen komt dit naar voren. Bijvoorbeeld als hij een jonge student zonder vervoersbewijs van de bus gezet ziet worden.
“…Danny had ze, trots bijna, zijn kaartje laten zien – zoals alle illegalen was hij met dat soort dingen heel zorgvuldig, en de controleurs zeiden Prima, meneer, dat is in orde. Maar op de bank vlak achter Danny bleek een jonge aussie geen kaartje te hebben. De kaartjesagent veranderde meteen in een stripfiguur, trok zijn wenkbrauwen op en stootte een vloed schrille verontwaardigingen uit, alsof hij vond dat hij, om de wet te handhaven, er als een clown uit moest zien, en ook zo klinken; maar de kaartjesloze Australische jongeman werd daar alleen maar nijdig van, en begon steed feller te protesteren, tot de blauwhemdige kaartjesagent en zijn collega – ‘Nú, zei ik’ – de overtreder eenvoudigweg vastgrepen en zo ongeveer de bus uit droegen. Arme burgerjongen, dacht Danny, hij keek alsof al die enorme hopen zandsteenblokken, al die negentiende-eeuwse regeringsgebouwen rondom Circular Quay over hem heen waren gegleden en zijn levensadem afknepen. Als hij op dat moment een krant bij zich had gehad, had Danny een vinger in het water gestoken en in het Tamil over dat Australische Engels geschreven: een legaal is gewoon iemand die op dezelfde manier als alle anderen ongewenst is.”
Tamil is Danny’s moedertaal. Een van de dingen die Danny een uitstekend illegaal maken is zijn Australische accent, waar hij hard voor heeft gewerkt. Danny’s situatie maakt het af en toe heel belangrijk dat bepaalde details in zijn taalgebruik en dat van de mensen om hem heen uitgelicht kunnen worden. Hierin lag een uitdaging voor de vertalers Arjaan van Nimwegen en Thijs van Nimwegen. Vaak kiezen ze ervoor om bepaalde woorden onvertaald te laten als ze om dit soort redenen belangrijk zijn. Woorden zoals het typisch Australische mate, dat in ongeveer de helft van de zinnen voorkomt die een gemiddeld aussie – nog zo’n woord – in zijn leven uitspreekt. Deze keuze vermindert het leesgemak bij enkele passages maar beschermt de inhoud van de tekst wel het beste. Dit zijn het soort problemen die vertalen vaak ontzettend moeilijk maken. Verder laat de vertaling weinig te wensen over.
De plot van Gratie is dun, maar doeltreffend. Het doel van het boek is Danny’s benarde toestand als illegaal in Australië weer te geven, en daarin slaagt het. De absolute onmenselijkheid van het systeem als het gaat om mensen zoals Danny, staat in contrast met zijn onschuld en zijn menselijkheid. Een aanrader als dit onderwerp je interesseert, het is geen meeslepende thriller, maar Adiga vertelt een aangrijpend verhaal dat hem duidelijk dicht bij het hart ligt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
