Ervaringen na hersenletsel
[Recensie] Jan de Heer is schrijver, kunstenaar en bewoner van Katendrecht. Hij schreef vooral over architectuur en beeldende kunst. In 2020 werd hij getroffen door een herseninfarct. Zijn hoofd werkte niet meer zoals hij gewend was; vooral het overzien van complexe zaken lukte hem niet meer. Ook heeft hij snel last van vermoeidheid. Een roman lezen was niet meer mogelijk, laat staan een heel boek schrijven. Om te oefenen begon hij in korte stukken van maximaal een A4tje zijn leefwereld te beschrijven. Hij mailde de stukken naar vrienden. Zesenzeventig van deze stukjes zijn gebundeld in dit boek met de summiere titel H. Het is een uitgave van Verhalenhuis Belvedère.
Op het omslag van de bundel ontbreekt titel en auteursnaam. Er is slechts een foto van een meerpaal te zien, waarin de letter H herkenbaar is. De foto is genomen op de uiterste punt van het Derde Katendrechtse Hoofd. De letter H staat voor Heer en Hond. “Het is niet alleen een dagelijks rondje met de hond, ook met m’n hoofd. Het kan dus net zo goed de letter H van Hoofd zijn.” In een van de stukken gaat het over verdwijnen. Ooit werkte Jan de Heer met Kees Vollemans mee aan een project over verdwijnen en de onzichtbare schilder. De cover van het bijbehorende boek was blanco, zette je het in de kast dan was het onmiddellijk verdwenen. Niet toevallig schrijft De Heer hierover. Een deel van zijn persoon – zijn vermogens, zijn verleden – is verdwenen. Hij vraagt zich af of bij herstel van een aandoening de kwaal ook verdwenen is. Helaas, de littekens zijn onmiskenbaar.
Filosofische gedachten
In de bundel staan meer van dergelijke filosofische gedachten, maar meestal schrijft De Heer over zijn dagelijkse leven, dat is soms al problematisch genoeg. Hij laat op verschillende manieren zien hoe het nu in zijn hoofd functioneert. Vanwege de heldere en weloverwogen stijl maakt hij dit voor de lezer zeer invoelend. Hij schrijft bijvoorbeeld dat er een ander hoofd op zijn lichaam is gezet, niet qua omvang, maar qua inhoud. “Er passen geen grote dingen meer in.” Twee dingen tegelijkertijd doen is bijna onmogelijk. Wanneer hij op pad gaat voor een aantal boodschappen, dan bedenkt hij een route in zijn hoofd, die hij nauwkeurig volgt. Soms vertelt iemand hem iets wat hij even later totaal vergeten is. Hij dementeert niet, maar “de woorden komen wel binnen, maar nemen in mijn hoofd een andere afslag dan gebruikelijk.”
Geestig zijn de beschrijvingen van bijvoorbeeld het geklungel bij de kassa van de supermarkt met pasjes, apps en spaartegoeden, of het niet volgen van een gesprek met meerdere mensen. Hij moet een focus bepalen, anders is hij verloren. Het traject dat moet leiden tot een Covid-vaccinatie is niet meer grappig – het is te omschrijven als luguber – en voor een gezond mens al een hele toer. Juist zijn feitelijke stap voor stap beschrijving van het proces maakt dit pakkend en mooi proza.
Het gaat langzaam, maar het gaat
Bepaalde dingen kan hij blijven doen, zoals hardlopen en de hond uitlaten. Ook autorijden, mits met een duidelijk doel, is goed mogelijk. Muziek luisteren heeft een veel grotere impact, sowieso is hij na zijn infarct emotioneler geworden. Hij heeft moeite om oude vriendschappen vast te houden: de slimme conversatie is weg. Naast schrijven kan hij langere teksten in het Frans lezen door ze te vertalen. Het gaat langzaam, maar het gaat. En hij heeft het tekenen opgepakt. Hij richt zich op één thema, stoelen. Een groot aantal van deze tekeningen is opgenomen in het boek en vormen een prachtige illustratie van de enorme variëteit van een begrensd thema.
Als liefhebber van het werk van A.L. Snijders verbaasde het niet dat Jan de Heer zijn zkv’s noemt als een vorm van proza die hij goed kan behappen. Hij citeert hem: “zkv’s worden geschreven en vergeten, er gebeurt niets.” Hij maakt daar graag van: “zkv’s worden gelezen en vergeten, er gebeurt niets. Zijn verhaaltjes zijn gemiddeld ongeveer driehonderd woorden lang. Ik hoef vrijwel nooit terug te lezen, ben dus nooit iets van het voorafgaande vergeten. Het lezen van zkv’s is als plaatjes kijken.”
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
