De verliezer wint
Hoe verschrikkelijk goed Hector van Houtzager is, blijkt het best als we bezien wat het betekent de stof van de heldenliederen van Homerus opnieuw te gebruiken. Homerus is een klassieke auteur en vindt daardoor – dat is de definitie van ‘klassiek’ – navolging. Wat ooit een mooie, originele tekst was, wordt zó vaak herhaald dat het verwordt tot cliché. Het beroemde ‘afscheid bij de poort’ uit de Ilias baart het soldatenliedje Lili Marleen. Dat is het lot van alle klassieken: dat ze inspireren tot kunstwerken die kwalitatief minder zijn.
De schrijver die anno 2008 homerische stof bewerkt, maakt het zichzelf dan ook moeilijk. Menig lezer kent de Ilias en de Odyssee en zal de nieuwe roman daarmee vergelijken, een vergelijking die niet anders dan negatief kan uitvallen omdat onze smaakcriteria nu eenmaal zijn gevormd door de klassiekste aller klassiekers. Tegelijkertijd ligt levensgroot het gevaar op de loer dat de inhoud van het nieuwe boek zal worden afgedaan als cliché. Houtzager slaagt er in Hector niet alleen in beide problemen te omzeilen, maar weet ook nog te ontroeren.
Houtzagers eerste troef is dat hij Homerus niet al te slaafs volgt. Hij beschrijft het leven van de Trojaanse aanvoerder Hector vanaf het moment waarop deze Patroclus heeft gedood tot en met het moment waarop hij zelf door Achilles wordt gedood. Dat wordt in de Ilias niet al te uitgebreid beschreven, wat Houtzager de vrijheid biedt zijn eigen plan te trekken. En wanneer Homerus toch eens iets heeft te melden dat Houtzager niet goed te pas komt, laat hij zijn eigen verhaal prevaleren boven trouw aan de Ilias. Zo is de hoofdpoort van Troje, die in het oosten van de stad heeft gelegen, in Hector verplaatst naar de westkant van de stad, recht tegenover de vijand, zodat Houtzager geen woorden hoeft te besteden aan de beschrijving van een voor het verhaal overbodige omtrekkende beweging.
Af en toe polemiseert Houtzager zelfs tegen de Dichter. Daarmee redt hij bijvoorbeeld de al genoemde scène van het afscheid bij de poort: Hector en zijn echtgenote Andromache spreken elkaar voordat de krijger de stad verlaat om te gaan strijden, wetend dat het wel eens de laatste keer kan zijn dat ze elkaar zien. Wie de betreffende _Ilias_passage nu leest, stoort zich eraan: het is sindsdien zo vaak gedaan en het moderne publiek is er zo vertrouwd mee, dat het niet langer ‘werkt’. Je weet als lezer theoretisch wel dat het in Homerus’ tijd geen cliché was, maar het doet nu teveel denken aan Hollywood om niet te storen. Wie Hector als titelheld ten tonele wil voeren, zal deze bom onklaar moeten maken, en Houtzager heeft een behendige kunstgreep in petto. Welke zal ik hier niet verklappen, maar de lezer die de Iliasheeft gelezen kan gerust zijn: Houtzager laat de meester in zijn waarde als hij hem tegenspreekt. Degene die het originele afscheid bij de poort niet kent, hoeft evenmin te vrezen, want de polemiek is onnadrukkelijk en past binnen het eigenlijke verhaal.
Houtzagers tweede troef is dat hij geen seconde probeert een heldendicht te maken. Zeker, er zijn beschrijvingen van geweld, maar Hector biedt vooral een portret van een ten dode gedoemde. Het boek begint kort nadat Hector Patroclus heeft gedood en zich begint te realiseren dat diens geliefde Achilles, die zich uit de strijd had teruggetrokken, voortaan uit is op wraak en niet zal rusten voordat hij Hector heeft gedood. Hoewel Hector het eigenlijk niet wil weten, is hij vanaf de eerste pagina vooral bang.
Langzaam begint zijn wereld uiteen te vallen en de lezer merkt dat er een ontroerende tegenstelling ontstaat tussen wie Hector zegt te zijn en zijn feitelijke gedrag. Hij beroemt zich op zijn echtelijke liefde, maar liegt tegen Andromache; hij zegt dat Trojanen hun vrouwen fatsoenlijk behandelen, maar slaat zijn zus; hij zegt niet erg religieus te zijn, maar gaat bidden in een tempel. Ondertussen is hij doof voor goede raad. Hij haat zijn broer Paris, die niettemin enkele verstandige dingen heeft te zeggen.
Op één punt is Hector werkelijk anders dan de Ilias: Homeros kent weinig twijfel over het verschijnsel oorlog, terwijl Houtzagers titelheld twijfels kent die bij uitstek eenentwintigste-eeuws zijn, zoals in deze dialoog tussen Hector en Andromache:
‘Ik zeg: “Ik heb die hele oorlog nooit gewild. Als het aan mij had gelegen hadden we allang vrede met de Grieken gesloten.”
“Vrede met Achilles. Vrede met Agamemnon. Vrede met die moordenaars.”
“Wij zijn ook moordenaars geworden.”
“Maar niet zoals Achilles of Agamemnon.”
“Ik denk van niet. Ik hoop van niet.”’
Tot slot is er nog Hectors angst voor de zinloosheid van zijn dood. Zoals bekend was de aanleiding tot de oorlog dat Paris de Spartaanse koningin Helena schaakte. Hector heeft weinig zin te sneuvelen voor wat evident een verkeerde zaak is, maar kan in feite niet anders: hij is een man van eer, die niet anders kan dan strijden voor zijn stad, zelfs al heeft hij bedenkingen. Die dimensie is ook in de Ilias aanwezig. Houtzager zet het erg mooi aan door Hector alternatieven te laten overwegen. Om de oorlog tot een goed einde te brengen zou de Trojaanse aanvoerder een staatsgreep kunnen plegen en zijn vader Priamus afzetten. Hector fantaseert erover, maar het is zijn eer te na – en los daarvan, zijn eigen leven kan hij er niet meer mee redden. Dus worden we geconfronteerd met een Hector die weet dat hij een nutteloze dood zal sterven en uiteindelijk zal worden vergeten.
De ironie is uiteraard dat Hector nog altijd niet is vergeten. Hij verliest van de grotere krijger, maar behoudt zijn waardigheid en wint daardoor een ‘Nachleben’ van inmiddels een millennium of drie. Zo kan ook de verliezer winnen. Iets soortgelijks kan worden gezegd over Houtzager: hij kan Homerus niet doen vergeten, maar Hector blijft als roman overeind. Wie naast de Dichter staande weet te blijven, mag met recht een winnaar heten.
