Woord en beeld van God
[Recensie] In dit boek Heer, leer ons bidden zijn 100 gebeden met 100 kunstwerken verbonden vanuit de gedachte dat gebeden ook een visuele ervaring kunnen zijn. In de inleiding wordt uitgelegd dat Jezus in zijn gelijkenissen in beeldende taal sprak.
“Kunstvormen als poëzie en proza, schilderen en beeldhouwen lopen in dit boek naadloos in elkaar over en kunnen ons hopelijk uitnodigen om verbinding te maken met wat ons overstijgt. Ik ben er echt van overtuigd dat kunst een poort kan zijn naar het mysterie van het onzichtbare. Dat is precies wat het gebed ook doet, ons dichter bij het goddelijke brengen en dieper in het mysterie van ons geloof en onze vriendschap met Christus. Op de keeper beschouwd is alle grote kunst een visuele vorm van gebed” (p. 6).
In de inleiding wordt aandacht besteed aan het gebed in de bijbel en de verschillende vormen van bidden zoals loven, danken, vragen en klagen. Zo neemt het gebed in uiteenlopende omstandigheden een andere inhoud en klankkleur aan.
Mooie combinaties
Het eerste kunstwerk in Heer, leer ons bidden is een verrassend schilderij van Salvador Dali: een subtiel realistisch geschilderd brood, vergezeld van een gebed om spiritueel, ethisch brood. Treffend is ook de huilende vrouw van Vincent van Gogh naast het gebed van Etty Hillesum ‘Hoe moet ik je danken?’
Er zijn gebeden van bekende namen als Toon Hermans, Henri Nouwen, Hildegard van Bingen, Jacobus Revius ‘ ’t En zijn de Joden niet’, Hans Küng, Maarten Luther, Karl Barth, Soren Kierkegaard, Dovstojevski, Dorothee Sölle, Guido Gezelle ‘Gij badt op eenen berg’, Huub Oosterhuis en Sytze de Vries. Uit deze namen wordt de brede spiritualiteit van het gebed duidelijk zichtbaar.
Enkele gebeden worden in veel vermeldingen aan iemand toegeschreven terwijl dit ook wordt betwijfeld. Tot nu toe kwam ik nooit de naam van de schrijver tegen maar dat is in dit boek wel het geval. Het betreft het gebed om vrede van Franciscus van Assisi dat door Esther Bouquerel (1855 – 1923) is geschreven en het luthers avondgebed dat van de hand van Georg Christian Dieffenbach (1822 – 1901) is. Het gebed van Henk Jongerius refereert daar ook aan:
Blijf bij ons
“Blijf bij ons nu de avond daalt,
de zon haar loop volbracht
en laat wie Gij het leven schonk
niet dwalen in de nacht.
Blijf bij ons nu wij rusten gaan
van wat de dag ons bracht,
en laat wat door ons is gezaaid
vrucht dragen in de nacht.
Blijf bij ons wanneer schuld ons drukt,
er onrust in ons gist
en laat ons weten dat uw hart
vol van vergeving is.
Blijf bij ons nu de kleine dood
van elke dag ons wenkt
en laat ons rusten in uw hand
die ons verkwikking schenkt.”
Bekende schilderijen zijn die van Hans Memling ‘De zegenende Christus’ en Rembrandt ‘De terugkeer van de verloren zoon’. Ook zijn er een fresco van Rafael in het Vaticaan ‘Het heilig sacrament’, een gravure van Dürer ‘De heilig Eustachius’. Andere bekende schilders zijn Rogier van der Weyden ‘Visitatie’, El Greco ‘Pinksteren’ en Matthias Grünewald met het Isenheimer altaar.
Bijzonder is de combinatie van het schilderij van Pieter Bruegel de Oude ‘Strijd tussen carnaval en vasten’ met het gebed van broeder Roger Schütz ‘Wijs ons de weerglans van Christus’. De foto van de NASA met de maan die langs de zon schuift naast een gebed van lofprijzing is treffend.
Wat is bidden?
Het boek bevat ook tal van citaten waarvan deze van Henri Nouwen mij treft:
“Bidden is de meest kritische functie waartoe wij in staat zijn, omdat biddende mensen nooit tevreden zijn met deze wereld hier en nu.”
Alle gebeden komen wellicht samen in het gebed van Dag Hammerskjöld dat begint en eindigt met deze woorden:
“Gij zijt boven ons.
Gij zijt een van ons.
Gij zijt er, ook in ons.
….
Geef mij een zuiver hart,
dat ik U mag zien.
Een hart vol deemoed,
dat ik U mag horen.
Een hart van liefde,
dat ik U mag dienen.
Een hart vol geloof,
dat ik in U mag wonen.”
Lode Aerts is bisschop in Brugge en was daarvoor hoogleraar filosofie en dogmatische theologie aan het seminarie in Gent. Patrick van der Vorst is een liefhebber van kunst en volgt de opleiding tot priester.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
