Ik voelde de doodsangst die er toen moet zijn geweest
[Recensie] Het is zaterdag 10 juni 1944. Oradour-sur-Glane is een klein idyllisch dorpje in Frankrijk. Het nieuws over de recente landing van de geallieerden in Normandië krijgen ze enkel mee via radioberichten. In dit verhaal maken we kennis met vier inwoners uit het dorp. De achtjarige Roger, de deugniet van het dorp, verlangt al om straks met zijn vriendjes te gaan zwemmen in de rivier. De achttienjarige Robert kijkt intussen al uit naar morgen, wanneer zijn volgende voetbalmatch plaatsvindt. Zijn ploegmakker Armand, die al negentwintig is, zal de match echter vanaf de bank moeten kijken, hij heeft zijn been gebroken bij een vorige wedstrijd. En dan is er nog onderwijzeres Denise, die vandaag haar vierentwintigste verjaardag viert. Toch fietst zij vandaag minder vrolijk naar school, door hetgeen ze gisteren heeft gehoord. Die namiddag verandert het leven voorgoed in Oradour-sur-Glane.
Marc de Bel is een van de bekendste en succesvolste Vlaamse kinder- en jeugdauteurs. Met Het dorp van de zwaluwen heeft hij een aangrijpend verhaal neergezet dat geen mens onberoerd kan laten. Het is gebaseerd op de getuigenissen van de weinige overlevenden van de gruwel in Oradour. Opdat niemand het zou vergeten…
Het boek begint met een proloog die een kort overzicht geeft van de toestand in Frankrijk in juni negentienvierenveertig. De Duitse troepen zijn op weg naar Normandië waar de geallieerden zijn geland, en het Franse verzet saboteert waar het kan. Een van deze aanslagen ligt aan de basis van deze gruwelijke vergeldingsactie van de Duitsers op tien juni.
Vanaf dat punt start het eigenlijke verhaal, dat wordt verteld vanuit het perspectief van vier jonge mensen die allen in Oradour wonen: Denise, Armand, Roger en Robert. Afwisselend vertellen ze over het verloop van deze fatale dag, dit op chronologische wijze. In het begin lijkt deze tiende juni een gewone mooie dag te gaan worden. Het weer is schitterend, en Denise wordt die dag vierentwintig jaar. ’s Avonds is er een verrassingsfeestje voor haar, waarbij al haar vrienden zullen aanwezig zijn. Ook Armand zal van de partij zijn, en hij heeft een prachtig cadeau voor haar gekocht. De jonge Roger is weer op pad om het nodige kattenkwaad uit te halen en in zijn haast tegen Robert botst. Gelukkig kan hij er wel mee lachen. Een normale dag dus. Om 13.50u (Duitse tijd) worden al deze plannen echter verstoord. Dat is het moment dat de inwoners van Oradour het gebrom horen van de vrachtwagens met Duitse SS’ers die het dorp binnenrijden. Vanaf dan verandert een veelbelovende dag in een absolute nachtmerrie.
‘Warum?… Hier ist kein Warum’. Blz. 113
De hoofdstukken zijn vrij kort en worden telkens verteld vanuit het standpunt van een van de vier personages. Dit telkens vanuit het perspectief van de vertellende persoon, de ik-vorm. De verhaallijn blijft gedurende het hele boek doorlopen, waarbij je telkens hetgeen voor ogen ziet wat Denise, Roger, Armand of Robert meemaken. Het schept een band met de personages, waarvan je blijft hopen dat alles goed afloopt. Maar helaas is dit niet zo, slechts weinig dorpelingen overleefden ‘le massacre’. Voor 642 mannen, vrouwen en kinderen eindigde hun leven daar. Dit alles maakt dat het verhaal heel persoonlijk is en ongelofelijk hard binnenkomt bij de lezer.
Het boek beschrijft een tijdsspanne van nog geen vierentwintig uur, waarbij elk hoofdstuk naast het personage ook het tijdstip vermeldt. Dit loopt door tot in de voormiddag van elf juni. De Duitsers zijn dan wel alweer weg, maar dan pas dringt de omvang van de vernieling van Oradour-sur-Glane pas echt goed door. Een volledig dorp ligt in puin, alle huizen zijn geplunderd en uitgebrand, een massamoord heeft plaatsgevonden. Je wordt er gewoon stil van. De foto’s van Oradour die je in het boek kunt vinden, van zowel voor als na de verwoesting maken het allemaal nog wat werkelijker en ingrijpender. Op het einde krijg je nog mee hoe het de overlevenden is vergaan. Ook van Duitse zijde krijgen we kort mee wat er met de aanstichters van de moordpartij is gebeurd. Zowel de SS kopstukken als de piepjonge soldaten van de Hitlerjugend.
‘Wanneer de overlevenden van Oradour zullen zijn overleden, wanneer hun kinderen zo oud zijn dat ze er alleen nog maar een jeugdherinnering in zien, een triest souvenir, een denkbeeldig geworden tijdstip waarvan het niet meer uitmaakt of er in de materiële ruimte nog een spoor van rest, wat blijft er dan nog over?’ – blz. 191, Uit ‘Les fantômes d'Oradour’ – Alain Lercher
Het dorp van de zwaluwen heeft mij vanaf de allereerste bladzijde aangegrepen. Nu nog steeds ben ik erg onder de indruk van het verhaal. Hoewel ik wist dat deze gebeurtenis had plaatsgevonden, las ik nu pas alles echt in detail. En daar werd ik meermaals stil van. Marc de Bel is er perfect in geslaagd om het verhaal zo waarheidsgetrouw als mogelijk neer te schrijven. Ik voelde de doodsangst die er toen moet zijn geweest. Fictieverhalen zijn vaak wreed, maar de werkelijkheid is dat nog veel meer. Dat heeft dit verhaal mij wel duidelijk gemaakt.
Het is lang geleden dat een boek mij nog zo heeft aangegrepen, daarom geef ik Het dorp van de zwaluwen de volle vijf sterren. Ik vergeet hun verhaal in elk geval nooit!
‘Pas de haine, pas d’oublie.’ Blz. 191, Marcel Darthout
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
