De geschiedenis van elektrische producten
[Recensie] Wat is misschien de grootste technische verandering die de mensheid heeft meegemaakt? Zou dat niet de introductie van de elektriciteit kunnen zijn, met de diverse bijbehorende uitvindingen aan het eind van de negentiende eeuw? Zorgde de beschikking over elektrische stroom niet voor een revolutionaire verandering, bijvoorbeeld in het huishouden?
Kooltjes
Zo maakte de gloeilamp het mogelijk om permanent over een verlichtingsbron te kunnen beschikken, zonder dat regelmatig schoonmaken van de gangbare olielamp nodig was. In plaats van een strijkbout te vullen met kooltjes kwam nu de benodigde warmte min of meer rechtstreeks uit het stopcontact. En de stofzuiger maakte het schoonhouden van de woning eenvoudig. ‘Laat de elektriciteit u behulpzaam zijn in de huishouding waar de dienstbode u in de steek laat’, zo adverteerde de Gemeentelijke Electriciteitswerken omstreeks 1920.
Dit alles staat te lezen in dit fraai uitgevoerde boek, dat een zeer uitgebreid overzicht biedt van de meest uiteenlopende elektrische producten uit de geschiedenis van de elektriciteit. Koolspitslampen, Edisonlampen, gloeilampen, Maolica haarden, straalkachels, ventilatorkachels, draagbare stofzuigers, handstofzuigers, naaimachines, tafelaanstekers en bijvoorbeeld wasmachines, al deze elektrische producten passeren de revue.
Wagentje
Jammer is dat er inhoudelijk wel het een en ander op de bijbehorende tekst valt aan te merken. Zo melden de auteurs dat de ontwikkeling van elektrische auto’s in Europa en Amerika rond 1890 begon. Nu had de Amerikaan Thomas Davenport al in 1834 een elektrisch accuvoertuig ontworpen, en ook de Nederlandse hoogleraar Sibrandus Stratingh kwam rond die tijd met het ontwerp van een kleinschalig elektromagnetisch wagentje. Zou er in de periode na deze eerste elektrische voertuigen tot 1890 op dit gebied niets gebeurd zijn? Even surfen op internet leert dat bijvoorbeeld de Schot Robert Anderson ook al tussen 1832 en 1839 een elektrisch aangedreven auto construeerde, de Fransman Gustave Trouvé bouwde in 1881 een elektrische auto die hij tentoonstelde op de International Exhibition of Electricity in Parijs, en in Engeland begon Radcliffe Ward in 1888 zelfs een fabriek rond elektrische auto’s. Al met al toch stond de ontwikkeling op dit gebied voor 1890 niet bepaald stil!
Khotinsky
Onjuist is verder dat de eerste elektriciteitscentrale van ons land in 1886 in Kinderdijk zou staan. Al in 1883 was de Russische uitvinder en ondernemer Achilles de Khotinsky begonnen met de NV Elektriciteits-Maatschappij, Systeem ‘de Khotinsky’. Deze elektriciteitscentrale komt weliswaar later in het boek ook ter sprake, maar zonder dat er een correctie is gemaakt ten aanzien van de eerder genoemde Kinderdijkcentrale. Om de verwarring nog groter te maken staat er in het boek ook te lezen dat er in 1881 al op het binnenterrein van het Amsterdamse hotel Krasnapolsky een elektriciteitscentrale was gebouwd! Onduidelijkheid troef!
Broodrooster
Maar de vele prachtige plaatjes, die vooral gebaseerd zijn op de elektrische producten uit de eigen verzameling van de auteurs, Lorenz van Doornen en Meta Krüger, maken veel goed. Het aardige is, dat er diverse apparaten te zien zijn, waarvan het bestaan voor veel mensen vandaag de dag onbekend zal zijn. Zoals het broodrooster, waarbij de boterham zich automatisch omkeerde bij het openen van het klepje, de elektrische boterwarmer uit 1932 of het ingenieuze apparaat, dat een pot thee zette voordat de wekker ging. De auteurs pleiten hierbij voor het bewaren van al dit soort bijzondere elektrische producten, zodat ook de volgende generaties kennis kunnen nemen van dit stuk cultuurgeschiedenis. Hopelijk geeft dit boek dan ook een stimulans voor bijvoorbeeld technische musea om elektrische producten structureel te gaan bewaren.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
