Jong en Duits in de Tweede Wereldoorlog
[Recensie] Het gebroken huis begint met een scherpe sfeertekening van de tijd – het interbellum – en de wijk in Berlijn waar Horst Krüger is opgegroeid. Terugblikkend stelt hij vast: “… mijn ouders zijn nooit nazi’s geweest. Dat is het, dat maakt het geval voor mij zo verdacht. Ze lazen in het boek van de nieuwe rijkskanselier met de grote, verbaasde ogen van kinderen. Ze lazen er angstig en verwachtingsvol in: er moest wel iets kolossaal hoopgevends voor Duitsland in staan” (p. 15). Hitler is in zijn publieke optredens in de herinnering van Horst met gejuich op de radio omgeven.
Hij tekent het klein-burgerlijke leven van die tijd met daarin de geleidelijke veranderingen die onder Hitler worden doorgevoerd maar ook de economische vooruitgang die wordt verwelkomd door mensen. Mooi is zijn beschrijving van rituelen binnen het traditionele rooms katholieke milieu.
De vriendschap van Horst met iemand die communistische sympathieën heeft, is aanleiding voor zijn arrestatie maar hij begrijpt niet helemaal wat hier in de ogen van de overheid precies mis mee is: “Ik was dus opeens tussen de molenstenen van de geschiedenis geraakt en wist nauwelijks hoe. Ik was van de ene dag op de andere staatsvijand geworden en ik deugde er niet echt voor”(p. 145).
Wanneer de oorlog zijn einde nadert, merkt Horst dat er onder invloed van het leger van de Verenigde Staten een andere sfeer in het land ontstaat. Er komt orde en rust, de beschaving keert terug. De tijd van dood en verderf is voorbij. De dood van Hitler heeft een enorme impact en Horst is zich bewust van het historische moment. Een bewogen tijd is nu tot een einde gekomen.
Auschwitz
Het meest indringend is de beschrijving van het Auschwitz proces waarin naar voren komt dat de aangeklaagden eigenlijk gewone mensen zijn: “… ik ben verbijsterd dat moordenaars er zo uitzien, zo onschuldig, vriendelijk en vaderlijk” (p. 223). Horst Krüger vraagt zich af hoe deze mensen na alles wat er achter hen ligt, hun weg schijnbaar onverstoord kunnen vervolgen. Het contrast tussen het schuldige verleden en het normale heden is onoverbrugbaar groot. Dat is misschien wel de meest prangende vraag die na de Tweede Wereldoorlog overblijft: hoe was het mogelijk dat aardige en nette huisvaders zich konden ontwikkelen tot moordlustige en haatdragende Duitsers die het op de ondergang van Joden hadden gemunt? Dit verschrikkelijke verleden zal nooit echt áchter Duitsland komen te liggen. Het is 1966 wanneer Horst Krüger Het gebroken huis schrijft. Zijn boek eindigt met deze veelzeggende woorden: “Deze Hitler, denk ik, daar zitten we aan vast – levenslang” (p. 241).
Horst Krüger studeerde filosofie en literatuur. Hij is essayist en literair criticus. De eerste druk van Het gebroken huis verscheen in 1966; eerst nu zijn er vertalingen van dit boek verschenen.
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
