Een beginnend schrijver zou makkelijk kunnen verdwalen in het vele materiaal, Douwesz niet
[Recensie] Minke Douwesz schreef eerder twee romans en is naast schrijver werkzaam in de psychiatrie. Het laatste voorjaar verscheen begin 2023. De roman is een reisverhaal, een boek over rouwverwerking en een maatschappijkritisch boek. Het is vooral goed geschreven.
Ese Jelles is lerares Duits op een middelbare school. Zij fietst door Duitsland en heeft als einddoel het woonhuis van Tsjechov op de Krim. Al op de eerste pagina’s schetst Douwesz een beeld van haar leven en van de thema’s in het verhaal. Ese woont alleen met haar kat Tieske, haar geliefde Martie is enkele jaren geleden overleden. Ese is geopereerd aan haar heup, waardoor zij geen lange afstanden meer kan lopen. En zij werkt al dertig jaar op dezelfde school en is niet blij met alle onderwijsvernieuwingen die worden doorgevoerd, zo zeer zelfs dat zij haar baan van de ene op de andere dag heeft opgezegd en is gaan fietsen. Deze onderwerpen komen uitvoerig aan bod in het verhaal dat deels chronologisch is. Douwesz heeft een rustige verteltrant, die nergens hapert. Zij schakelt heel natuurlijk tussen het nu van de fietstocht en de terugblikken van haar hoofdpersoon op episodes uit haar leven. De spanning zit in het waarom van deze tocht. Is het een vlucht, een bedevaart of een poging om met haarzelf in het reine te komen? Daarnaast geeft zij de lezer steeds wat brokjes informatie over de situatie op haar school en over de dood van haar vriendin. Tegen het einde van het boek ken je pas het complete verhaal en begrijp je de hoofdpersoon beter.
Zelfanalyses
Tijdens de fietstocht reflecteert Ese veel over haar leven en haar gedrag. Het verhaal staat vol met zelfanalyses. Wanneer een echtpaar in een pension niet reageert op haar groet betrekt zij deze afwijzing direct op zichzelf en heeft zij een naar gevoel. Vervolgens vraagt zij zich af waarom zij dit denkt. “Ze gedijde het beste bij openlijke vriendelijkheid. Dat was haar beste remedie gebleken tegen onzekerheid, de angst – per ongeluk – iets fout te doen. Voorkomen om op je kop te krijgen was vroeger thuis heel belangrijk geweest. Toen ze studeerde en vrienden kreeg merkte ze dat anderen haar overmatig consciëntieus vonden.“ Het boek staat vol met dit soort mooie passages, waarin zij naar aanleiding van een kleine gebeurtenis terugdenkt aan bijvoorbeeld haar ouders, haar zus of een voorval op school. Daarbij beschrijft Douwesz dan heel precies de gevoelens en gedachten van de hoofdpersoon.
Angsten
Ondanks haar angsten is Ese vaak onverschrokken, zonder het zelf te beseffen. Wanneer zij midden in een verlaten bos een lekke band krijgt of door een zwerver met hond van haar fiets beroofd wordt heb je niet het idee dat zij in paniek is. Zij constateert gewoon wat er gebeurt, of dit nu een mooie zonsondergang, een gestaag vallende regen of een agressieve passant is. Naast het reflecteren op haar eigen leven denkt zij ook na over het lot van de wereld, met name over het klimaat, de natuur en de consumptiemaatschappij. Dit levert soms goeie stukken op, bijvoorbeeld over de relatie mens-dier en alle onrust die wij teweegbrengen in de natuur. Zij noemt dan de mens, een wezen dat schrik aanjaagt. In discussies met haar zus, Martie of een vriendin was zij consequent en ook wat rechtlijnig. Zij noemt zichzelf een eco-communiste, maar twijfelt later ook weer aan deze kwalificatie.
Vernietigde natuur
De stukken over de natuur die vernietigd wordt en over onrecht in de wereld zijn niet altijd even sterk. Dit vond ik op den duur een klein minpunt van deze roman. De hoofdpersoon van Douwesz trapt iets te vaak een open deur in. De stukken over haar werk op school zijn daarentegen erg sterk en kun je tragikomisch noemen. Op een gegeven moment wordt er een externe kracht aangetrokken om innovaties door te voeren. Er komt heel wat clichématige managementtaal voorbij, zoals “zonder wrijving geen vooruitgang” en “een buitenstaander ziet beter wat nodig is om tot verandering te komen”. De directeur gelooft alle leuterpraat van deze vernieuwer, maar Ese ziet haar vak in het nauw komen en ziet ook de voordelen niet voor de leerlingen. Het meest frustrerend voor haar is wel dat er nooit een inhoudelijk gesprek mogelijk is met de directeur of de innovator. Zij vergelijkt de situatie ergens met het communisme, waar vol enthousiasme puur op theoretische gronden een hele maatschappij overhoop wordt gehaald. “Het kwam erop neer dat het schoolbestuur het te druk had met wervende vergezichten om het oor te lenen aan de noodkreet over het tekort aan leerkrachten.”
Tragikomisch
Deze tragikomisch verhaallijn past feilloos bij de andere thema’s. De opbouw van Het laatste voorjaar zit gewoon heel goed in elkaar. Het combineren van alle elementen – de fietstocht, de dood van Ese’s vriendin, de school, haar familie, haar heupoperatie en meer – is heel zorgvuldig gedaan. Een beginnend schrijver zou makkelijk kunnen verdwalen in het vele materiaal, Minke Douwesz niet.
—
Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken
