Journalistiek van de Neurenberg – processen
Kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog begonnen in 1946 de processen van Neurenberg tegen tal van kopstukken uit het naziregime. Vele schrijvers en journalisten uit heel de wereld waren een tijdlang bijeen om dit alles te verslaan. Tot deze groep behoorde onder andere Erika Mann, de dochter van Thomas Mann, John Dos Passos, Willy Brandt, Rebecca West en Alfred Döblin.
Voor hen moest een onderkomen worden gevonden en dat was in het verwoeste Duitsland een grote opgave. Men vond een groot, kasteelachtig landhuis van een fabrikant in de buurt van Neurenberg waarvan het historische centrum geheel in puin ligt.
Via tal van personen, daders van het nationaal socialisme aan de ene kant en journalisten en schrijvers aan de andere kant, worden de gebeurtenissen van deze processen beschreven. “Dit boek gaat over sprakeloosheid en over de literaire omgang met het onzegbare” (p. 14).
Ongemakkelijke ontmoetingen
Interessant in het boek Het schrijverskasteel is het ongemak van onderlinge verhoudingen. Er zijn Duitse journalisten aanwezig maar zij worden wel apart gehouden in het landhuis en ook wordt goed in de gaten gehouden wat zij schrijven. Ook de beginnende Koude Oorlog tussen Oost en West is voelbaar.
Opvallend is de rol van alcohol: “Alcohol, dat lees je telkens weer, was bij alle ingecalculeerde risico’s onmisbaar om de zaken gladjes te laten verlopen” (p. 36).
Indrukwekkend is de impact van een film van concentratiekampen, gemaakt door de geallieerden na de bevrijding, op voormalige nazi’s. Deze ‘iconen van de vernietiging’ raken hen: “Voor het eerst konden de belangrijkste oorlogsmisdadigers hun arrogante en afwijzende houding slechts met moeite volhouden”(p. 99).
In dit boek worden veel personen geschetst, met name schrijvers en journalisten. Daardoor maakt het boek in z’n geheel, hoewel het chronologisch is opgebouwd in het volgen van de processen, toch een wat onsamenhangende indruk en komt het over als een bundeling van losstaande verhalen.
De nadruk ligt op de gang van zaken in het landhuis waarbij een aantal journalisten en schrijvers wordt uitgelicht. Voor mij hadden de processen zelf wel meer aandacht mogen krijgen want daar ligt toch de historische essentie. Toch geeft dit boek wel een redelijke impressie van de processen van Neurenberg.
Göring
Intrigerend is de schets van Göring, een krachtige verschijning die nog steeds het belang van het ‘Duitse vraagstuk’ ziet en in zijn persoonlijke aantekeningen zegt: “Wie weet, misschien wordt juist op dit moment wel degene geboren die mijn volk zal verenigen” (p. 147).
Hij ontkent zijn verantwoordelijkheid voor de Holocaust en houdt een gewiekste verdediging waar de aanklager niet tegenop gewassen is. Hij was een “zeer tot de verbeelding sprekende en angstaanjagende persoonlijkheid” aldus een Amerikaanse journalist.
Willy Brandt
Willy Brandt de latere bondskanselier van West-Duitsland, woont de processen bij, maar toen nog in zijn rol als journalist. Naast zijn verslaggeving is hij ook persoonlijk bezig met de vragen van schuld en verantwoordelijkheid. Zonder de ernst van de feiten te bagatelliseren nuanceert hij wel de collectieve schuld van het Duitse volk. Hij schrijft bijdragen met koppen als Nieuwe belangrijke onthullingen in Neurenberg te verwachten en De misdadigers in Neurenberg op een rijtje.
Documentaires
Het US Office of Military Government for Germany maakt een officiële documentaire onder de titel Nuremburg: its lesson for today. Het typeert de achterliggende drijfveer van deze processen: dat ze het kwaad van het nationaal socialisme laten zien als een historische les die zich niet mag herhalen. Ook de Sovjet Unie maakt een documentaire “Het gerecht der volkeren”.
Auteur van Het schrijverskasteel is Uwe Neumahr. Hij is romanist en germanist en publiceerde eerder onder andere een biografie over Georg Friedrich Händel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
