Leslie Jamison: “Het Amerikaanse huwelijk heeft niet alleen een idealistisch, maar ook een kapitalistisch aura”
In Splinters beschrijft Leslie Jamison hoe ze zich aan haar pasgeboren dochter vastklampte terwijl ze haar huwelijk om zich heen in duigen zag vallen. “Er is iets verslavends aan pasgeboren baby’s,” zegt ze, “Ze structureren je leven op dwingende wijze, net zoals harddrugs dat doen.”
“In hoeverre kun je in het leven ooit zeker zijn?” vraagt Leslie Jamison zich luidop af. “Soms wil je iets zo graag dat alle onzekerheid op slag verdwijnt. Dan hoop je op een goede afloop, wetende dat wanneer je heel eerlijk bent, je nooit verder zal komen dan de twijfel.” We hebben het over haar huwelijk tien geleden met Charles Bock, de schrijver van het bekroonde Mooie kinderen. Zij was dertig en klaar voor wat standvastigheid in het leven na een carrière van schrijven en zwaar drinken, waarover ze getuigde in het grandioze Ontwenning, Over alcohol, bedwelming en herstel. Hij was veertien jaar ouder, een weduwnaar op zoek naar liefde en een nieuwe moeder voor zijn dochter. Ze trouwden in Las Vegas en betrokken een oud herenhuis in Brooklyn, hopend op een goede afloop, maar die kwam er niet. Na een jaar gingen ze in relatietherapie. Toen ze vier jaar later beslisten uit elkaar te gaan, zaten ze er nog steeds in. Dat ze inmiddels een dochtertje hadden van dertien maanden maakte geen verschil.
In Splinters schrijft Jamison over het uit elkaar vallen van haar huwelijk, over de woede-uitbarstingen en scheldwoorden van C, zoals haar man in het boek heet, over de geboorte van hun dochter die ze pas heel laat als hun en niet alleen als haar kind zag en over de desillusies die de zoektocht naar een nieuwe geliefde opleverde. Het is een schrijnend boek, een verzameling ontluisterende scènes die als splinters onder je huid gaan zitten, maar dat tezelfdertijd ook veel zelfkennis en realiteitszin verraadt. “Ik miste niet wat er geweest was,” schrijft ze bijvoorbeeld, “ik miste wat er niet geweest was – wat wij allebei gehoopt hadden dat er zou zijn.”
Was de baby een ultieme en vergeefse poging om jullie huwelijk te redden?
“Zoals wel vaker gebeurt, waarna de kersverse ouders ontdekken dat die baby hun huwelijk nog meer onder spanning zet. Het zijn verrukkelijke wezentjes, baby’s, maar bouw er je leven niet op. Het was niet dat ik naïefweg dacht dat een baby alles zou redden, maar ergens was er wel de hoop dat hij C en mij een ander soort huwelijk zou bezorgen.”
Pas toen je dochter vier maanden oud was, liet je haar voor het eerst alleen bij je man. Zag je haar niet te veel als een onafscheidelijk deel van jezelf en te weinig als iets van jullie beiden?
“Moeder worden ging heel diep voor mij. Het veroorzaakte een onophoudelijk strijd tussen een rationele stem in me die zei dat mijn dochter mijn eigendom niet was en ze geen deel meer uitmaakte van mijn eigen lichaam, en een volstrekt irrationele die schreeuwde dat het als het einde van de wereld zou aanvoelen wanneer mijn dochter niet bij mij was. Dat conflict is heel natuurlijk, denk ik. We worden er ons hele leven mee geconfronteerd. Je weet rationeel dat je iets niet mag doen, maar omwille van emotionele redenen doe je het toch. We zijn niet alleen nuchtere, nadenkende wezens, we hebben ook een wild beest in ons zitten dat zijn jongen tegen alle gevaar van buitenaf wil beschermen.”
Speelde het feit dat je vader zijn gezin verliet toen je twaalf was en je hem daarna maar eens per maand zag ook een rol? Jij was op je moeder aangewezen geweest en net zo vond je dat je er voor je dochter moest zijn?
“Het duurt een hele tijd voor we terugkerende patronen herkennen in ons leven. Dat ik de relatie tussen mij en mijn moeder aan het herbeleven was heb ik pas laat ingezien. Soms is iets zo duidelijk dat je er overheen kijkt.”
Zat je niet met de angst dat de nauwe band met je dochter je schrijven moeilijker zou maken? Marina Abramovic onderging bijvoorbeeld drie abortussen omdat ze geen kinderen wou, want die zouden al haar energie opslokken en haar van het maken van kunst afhouden, zei ze.
“Misschien was het opvoeden van een kind wel mijn vorm van ontsnappen aan de onophoudelijke roep van de roes die ik vroeger te lijf ging met alcohol. Zowel het afkicken van alcohol als het krijgen van een kind gingen gepaard met angst en nieuwsgierigheid. Hoe zouden die mijn creativiteit beïnvloeden? Bij het afkicken ging het vooral om het afrekenen met de mythe van het dronken genie, het idee dat alcohol je op een hoger geestesniveau brengt, waardoor je betere boeken schrijft. Misschien kom ik voortaan niet verder meer dan ‘Ik heb me vandaag goed geamuseerd,’ dacht ik. Maar er was tegelijkertijd ook de nieuwsgierigheid. Misschien zou ik nuchter wel heel andere vormen van creativiteit ontdekken. Eenzelfde vrees en nieuwsgierigheid had ik bij het vooruitzicht van het moederschap. Enerzijds vreesde ik zoals Abramovic geen tijd of energie meer te zullen hebben om creatief bezig te zijn, maar anderzijds dacht ik dat ik als moeder de wereld anders zou ervaren en dit me nieuwe mogelijkheden zou bieden. Ik moest opeens voor een klein wezentje zorgen en het met zijn eigen lichaam en taal leren omgaan.”
Maar was het kind ook geen nieuw soort alcohol voor jou, een poging om de leegte diep in jezelf op de vullen?
“Ongetwijfeld, het is een constante in mijn leven, misschien moet ik mijn volgende boek maar gewoon De leegte noemen (lacht). Maar er is meer dan dat natuurlijk. Een mens heeft nooit een enkele reden om iets te doen. Wanneer je in psychotherapie gaat wil je als een detective zoeken naar die ene reden waarom je iets deed in het verleden. Was het X of was het Y? Terwijl het over het algemeen X én Y is. Ik heb dus zeker geen kind gebaard louter en alleen om het gat diep in mij te vullen. Er waren ook de goede herinneringen die ik aan mijn eigen moeder had en die ik zelf in de praktijk wilde brengen. Er wordt altijd gezegd dat moederliefde de ultieme liefde is, sterker bestaat niet. Zo’n uitspraak maakt me achterdochtig. Waarom zouden er gradaties in de liefde moeten zijn? Is de liefde voor je partner dan minder waard dan die voor je kind? Of is het gewoon een ander soort liefde, niet meer of minder waard dan de andere?
En slaagde je in je opzet?
“Het gevoel aan een tekort te lijden maakt deel uit van het leven van de verslaafde, maar wellicht is het gewoon ook iets menselijks dat bovendien niet noodzakelijk als iets slechts gezien moet worden. Ik ben ervan overtuigd dat we niet gemaakt zijn om tevreden te zijn. Er zal altijd dat verlangen blijven, want volmaaktheid bestaat niet. Dat existentiële tekort heeft mijn dochter niet kunnen oplossen, maar ze maakt het wel iedere dag een beetje kleiner.”
Was je ‘verslaafd’ aan haar, toen ze nog een baby was?
“O ja, er is iets heel verslavends aan pasgeboren baby’s. Zij structureren je tijd op dwingende wijze. William Burroughs zei ooit dat een drugsverslaving je tijdsbeleving gaat beheersen omdat je ofwel op zoek bent naar een dosis, die gebruikt, of aan het ontwaken bent uit je roes, waarna je van voor af aan herbegint. ‘Junktime’ noemde hij het en ik denk dat ‘babytime’ iets gelijkaardigs is. Opeens wordt je dag verdeeld in blokjes van drie uur: voeden, ontlasten en slapen, en dat iedere keer opnieuw. Toen ik nog alcoholiste was interesseerde me in feite maar een zaak, wanneer komt het volgende glas. Na de geboorte was dat: wanneer komt de volgende volle luier?”
En volgde er ook een cold turkey?
“Natuurlijk, toen mijn dochter voor het eerst bij C bleef slapen bijvoorbeeld, toen ze dertien maanden oud was, of toen ze naar de opvang ging. Dat veroorzaakte echt fysieke pijn, naast een gevoel van claustrofobie, vergelijkbaar met het gevoel dat een verslaafde heeft die niet aan zijn drugs geraakt.”
Maar nu ben je afgekickt?
“Wij allebei denk ik, zowel ik als mijn dochter. Zij gaat steeds meer haar eigen weg en neemt afstand. Aanvankelijk moet de moeder volledig voldoen aan de noden van het kind. Naarmate dit ouder wordt, leert het ermee leven dat de moeder dat niet echt kan. Dat betekent echter niet dat het kind van de moeder weg groeit, alleen dat de band tussen hen verandert. Het worden twee aparte wezens die daarom niet minder van elkaar houden.”
“Het gaat uiteindelijk niet over het krijgen van wat je wil, maar wel over een zo goed mogelijk leven creëren met wat je krijgt,” schrijf je. Hebben de echtscheiding en het moederschap een ander mens van je gemaakt?
“Opgroeien is het verschil leren tussen een ervaring en het verhaal erover. We gaan graag mee in de idealistische verhalen over het huwelijk of het moederschap, maar moeten al gauw vaststellen dat onze eigen ervaringen daar maar schril bij afsteken. En dan gaat het nogal eens fout. Het is trouwens niet alleen in een echtscheiding dat we het ware gezicht van het huwelijk te zien krijgen, maar ook in een huwelijk dat standhoudt. Ook daar maakt idealisme plaats voor realiteitszin. Sommige huwelijken gaan eraan kapot, terwijl andere er net sterker van worden.”
Maggie Nelson wees me ooit op het grote belang van het huwelijk in de Amerikaanse maatschappij en de irrealistische verwachtingen die ermee gepaard gaan. Dat gevoel straalt ook uit jouw boek. Enig idee waarom Amerika dit huwelijk zo ophemelt?
“Het is niet enkel cultureel bepaald idealisme, het heeft ook veel te maken met economische noodzakelijkheid. De VS laten hun burgers op verschillende vlakken in de steek. Ik was een hele tijd geleden op bezoek bij een Amsterdamse vriendin die ervoor gekozen had een alleenstaande moeder te worden. Ik stond versteld van de kraamzorg die ze kreeg. Vier uur per dag kwam er iemand helpen, bekostigd door de overheid. Het gevoel dat ik toen kreeg was dat Europeanen in tegenstelling tot Amerikanen niet alleen zijn. In Europa is gezondheidszorg een recht en geen peperdure verzekering waardoor je je halve leven op zoek gaat naar de job die gepaard gaat met zo’n verkering. Het kerngezin en het huwelijk vormen in een neoliberale samenleving waar ieder zijn eigen boontjes maar moet zien te doppen ook een soort verzekering. Het Amerikaanse huwelijk krijgt daardoor niet alleen een idealistisch, maar ook een kapitalistisch aura. Wanneer je trouwt, zet je een stap omhoog op de sociale ladder. Het huwelijk past in het rijtje van goede studies, een goede baan en een mooi huis, en daarna een paar schatten van kinderen natuurlijk.”
Je beschrijft in je boek hoe je moeder de diaken was die het derde huwelijk van je vader inwijdde. Jouw relatie met C is daarentegen nog steeds gespannen. Hoop je dat zij ooit in de richting van die van je ouders zal evolueren?
“Mijn ouders zijn 22 jaar getrouwd geweest, en nu zijn ze al 20 jaar vrienden. Hun echtscheiding was geen eindpunt, maar wel een overgang naar een nieuwe fase in hun relatie. Zou ik met C hetzelfde willen? Natuurlijk, en ik blijf erop hopen, want ik ben ervan overtuigd dat een relatie pas voorbij is als ze echt voorbij is, en dat is de onze nog niet.”
—
Eerder verschenen in De Morgen
