Japan is geen rariteitenkabinet
Luk Van Haute (1963) Japanoloog, publicist en vertaler van ondermeer Haruki Murakami
[Interview] “Ik erger me al jaren aan reportages waarin Japan voorgesteld wordt als een rariteitenkabinet, met jongeren die hun kamer niet uit durven en vrouwen die aan het sociale keurslijf proberen te ontsnappen door tafeltjes om te gooien of mos te bestuderen. Vanuit mijn persoonlijke beleving van Japan wou ik een en ander rechtzetten.
Mythes
Onlangs las in de Japan Times een stuk van iemand die al twintig jaar in Japan woont en zich afvraagt waarom er zo weinig boeken verschijnen van mensen die de Japanse cultuur kennen. Zij had die vraag gesteld aan een paar Amerikaanse uitgevers en die zeiden allemaal hetzelfde: dat er geen geisha’s en samoerai meer zijn, horen lezers liever niet. Ze houden van Japanse mythes, terwijl de Japanners in mijn boek opmerkelijk zijn omdat ze net niet voldoen aan al die clichés.
Zuihitsu
Ik had te veel boeken gelezen waarin een afstandelijk beeld van de Japanse cultuur en geschiedenis werd gegeven en vond die verzanden in algemeenheden en stereotiepen. Zo had ik het land nooit ervaren en daarom koos ik voor het zuihitsu-genre, een traditionele Japanse essayvorm waarin dicht bij de persoonlijke ervaring wordt gebleven, wars van afgelijnde conclusies. Die zul je dus tevergeefs zoeken in mijn boek.
Leegloop
Japan is cultureel heel divers. Er is een groot verschil tussen het hoge noorden en Okinawa in het zuiden, maar de overheid ziet dat liever niet. Het ideologisch getinte credo dat alle Japanners gelijk zijn en in harmonie leven is fictie. Ik ben met mensen gaan praten in de regio van de Fukushima-kerncentrale die in 2011 getroffen werd door een tsunami. Zij voelen zich in de steek gelaten door de centrale overheid. Het platteland loopt leeg. Er zijn dorpen waarvan meer dan de helft van de huizen leeg staat en de gemiddelde leeftijd rond de 75 draait. Landelijke gebieden die getroffen worden door natuurrampen hebben geen toekomst. De bewoners worden gedwongen om te verhuizen en de jongeren keren na de heropbouw niet meer terug.
Sumo
Steeds meer sumo-kampioenen zijn buitenlanders. De nationalistisch gezinde Japanners reageren dan dat zij misschien hun gevechten wel winnen, maar niet de nodige waardigheid uitstralen, en ze vervloeken de tamme Japanse jeugd die sumo links laat liggen. Vorige week was president Trump in Japan. Hij bezocht de laatste dag van een toernooi. Dat duurt 15 dagen en na 10 dagen zag het ernaar uit dat het een tweestrijd zou worden tussen een Mongool en een Georgier. Hoe gaan ze zich hieruit redden, dacht ik, tot die twee op wonderbaarlijke wijze bijna al hun hun laatste kampen verloren en er toch een Japanner won.
Extreemrechts
35 jaar gelden was ik voor het eerst in Japan. Het maatschappelijk discours is veranderd. Het openlijk ontkennen dat het Japanse leger tijdens WO II massaal mensen heeft vermoord kon toen niet. In 1994 moest de minister van justitie daar nog voor aftreden. Vandaag is dat het discours van de regering. Dat is zoals in Duitsland de kleinzonen van Himmler en Goebbels als lid van de regerende partij zouden beweren dat de nazi’s in feite toch wel goede daden hebben verricht.
Uitdaging
Het tekort aan arbeidskrachten om de vergrijzing op te vangen wordt de grootste uitdaging voor Japan. Er worden migranten binnengehaald uit de Filippijnen en Maleisië die men als het even kon liever vervangen zou zien door robots. Japan heef het gewoon moeilijk met buitenlanders. Enerzijds zijn ze blij met de toeristen die er hun cash komen uitgeven, maar anderzijds vinden ze het ook boertige pummels, en in die zin is er weinig verschil tussen Tokio en Amsterdam natuurlijk.”
—
Eerder verschenen in Trouw
