Heimwee naar een blauwe orchidee
In Klimaatverdriet bewijst Marek Šindelka nog maar eens dat hij met recht en reden een Tsjechische wonderkind wordt genoemd.
[Recensie] In Wenen wordt het zwaar verminkte lijk van de Wit-Russische crimineel Nikolaj Chalkin gevonden. De man is aan de spijlen van een bed gebonden en bewerkt met een bijtend zuur. In zijn buik zit een diepe snee. Alle sporen leiden naar een dakloze. Op beelden is te zien hoe deze het pension betrad waar Chalkin verbleef en in diens kamer is op acht plaatsen dna van hem gevonden, maar de man beweert van niets te weten. Niet veel later wordt in Praag Kryštof Warjak gearresteerd, een 26-jarige werkloze die ervan verdacht wordt iets met de moord in Wenen te maken te hebben. Die zou immers draaien om plantensmokkel, van het Verre Oosten en Zuid-Amerika naar Europa. Kryštof ontkent, maar niet echt overtuigend, want hij heeft iets met planten. Op zijn zestiende ging hij vier uur per dag in de tuin en de serres van een bejaarde man werken die in een huis woonde dat zo overwoekerd was door het groen dat het een levend art-nouveaukunstwerk had kunnen zijn. Hij leerde er planten verzorgen en besefte als een Peter Wohlleben avant la lettre hoe ze met elkaar communiceerden en een eigen gemeenschap vormden. Met de orchidee heeft het leven op aarde zijn summum bereikt, is Kryštof van mening, en nadien is het alleen nog maar bergaf gegaan, met de mens als dieptepunt.
En dat punt ligt echt wel diep. Marek Šindelka’s roman Klimaatverdriet speelt in een wereld die geplaagd wordt door de gevolgen van de klimaatverandering. Praag is bloedheet geworden en overstroomt regelmatig door de hevige regens, als was het het nieuwe Venetië. Door de hevige stormen is gsm-verkeer praktisch onmogelijk geworden en ook de mens is veranderd, en dan vooral de kinderen, die niet alleen meer kankers krijgen, maar ook hun levenslust verloren zijn. De kinderafdelingen van de ziekenhuizen liggen vol passieve, incontinente en op niets meer reagerende wezens, planten bijna.
De Duitse expressionistische dichter en arts Gottfried Benn beschreef in het gedicht Kleine Aster hoe hij een autopsie uitvoerde op een dronkenlap en er per ongeluk een aster in de buikholte van de man terechtkwam, waarop de arts die met bloem en al dichtnaaide. Het is een gedicht dat Šindelka nauw aan het hart moet liggen aangezien van in het begin van zijn roman duidelijk is dat de snee in Chalkins buik misschien wel eens de befaamde Japanse Middernachtsbloem heeft bevat, de blauwe orchidee die Kryštof naar Wenen heeft gesmokkeld. In navolging van Novalis stonden blauwe bloemen in de Duitse romantiek symbool voor nostalgie en verlangen. Voor Kryštof is die blauwe orchidee een bijna heilige plant die niet alleen rizomen heeft naar de ongerepte natuur van vroeger, maar ook naar de oude Jiddisch-Praagse cultuur. Wellicht niet toevallig waart er in Klimaatverdriet een wezen rond dat heel erg op de golem lijkt en luistert een van de rechercheurs die Kryštof oppakken naar de naam Jozef Kabala.
Zoals we uit Šindelka’s eerdere boeken weten, is hij geen schrijver die van simpele, rechtlijnig verhaaltjes houdt. Een sentimentele tearjerker schrijven over de klimaatcrisis kan iedereen, dacht hij wellicht, het is de kunst om er iets echt inventiefs mee doen. En dat is hem gelukt, want Klimaatverdriet is een boek dat je doet nadenken, over de natuur, over jezelf en uiteindelijk ook over de verhouding tussen die twee.
—
Eerder verschenen op Knack
