Op weg naar het einde
[Recensie] Ik schrijf dit op een mooie vrijdagmorgen. Ik zette zojuist de balkondeuren open en zag in de tuin van de buren een paar groene halsbandparkieten. Mooie beestjes, waarvan de herkomst in Amsterdam een bekend verhaal vormt, maar ze hebben de huismussen verdrongen die hier vroeger nog weleens zaten. Ook de duiven zijn er niet langer. Het is een kleine herinnering aan het feit dat onze leefomgeving permanent verandert. Op zich niets catastrofaals maar het valt ook niet helemáál los te zien van de klimaatcrisis waarin we verkeren. Ik las gisteren dat wereldwijd nog maar drie procent van de ecosystemen onaangetast is.
Ik weet niet wat dat betekent. Ik ben geen bioloog of klimaatwetenschapper. Vermoedelijk kunnen ook biologen en klimaatwetenschappers zich geen goede voorstelling maken van wat ons op de middellange termijn precies te wachten staat. Dan kan de verbeeldingskracht van een romanschrijver te pas komen. Ik heb het over Kraaien in het paradijs, de net verschenen tweede roman van Ellen de Bruin, waarin de neergang wordt beschreven van een geïsoleerd jungle-eiland. (Full disclosure: ik heb De Bruin weleens ontmoet en ze signeerde mijn exemplaar.)
[Hierna volgen enkele spoilers]
Of de mensheid volledig ten onder gaat, laat De Bruin in het midden, maar al in het eerste hoofdstuk is er sprake van een uitgestorven plantensoort en ook de zoogdieren zijn druk bezig met uitsterven. Alleen de Homo sapiens lijkt nog in leven en voor deze allerlaatste zoogdierensoort ziet het er evenmin heel rooskleurig uit. Dat klinkt allemaal heel dramatisch en is dat ook, maar het boek bevat gelukkig enkele geslaagde grappen. De NS mogen inlijsten dat men in de toekomst verlangend zal terugdenken aan stiltecoupés waarin gezagsdragers wél ingrepen als mensen er hun mond opentrokken.
Kraaien in het paradijs had loodzwaar kunnen zijn, maar De Bruin zorgt ervoor dat het verhaal prettig afwisselend is, zodat je nooit lang blijft hangen in malheur. Het helpt dat een van de drie verhaallijnen gaat over een vreselijke macho, die grappig is tot hij niet langer grappig is. Het spel van de verhaallijnen zorgt bovendien voor allerlei momenten van herkenning, die het leesplezier sterk vergroten. Een vrouw wier naam afwijkt van de namen van de overige eilandbewoners, Lipa, blijkt voor te komen in een andere verhaallijn en we lezen over de ondergang van een eiland nadat we elders al lazen dat de zee een eilandje heeft verzwolgen. Atlantis. Ook al geen vrolijk verhaal.
Wat Kraaien in het paradijs leuk maakt, is dat De Bruin een eigen wereld heeft uitgedacht. Het eiland, voorzien van een stad en een dorp, is niet ergens op de landkaart aan te wijzen, terwijl het vasteland, waar treinen rijden en ooit goede scholen bestonden, ook niet werkelijk bestaat. Het is een wereld die je wil verkennen, zoals je ook meer wil weten over Middle Earth en de wereld van Harry Potter.
Ik kondigde een spoiler aan. Hier is ’ie.
Aan het einde verlaat Lipa het eiland, zonder haar man, die haar heeft gewaarschuwd dat het eiland, met minder dan twintig plantensoorten, nog altijd een paradijs is, vergeleken met de buitenwereld, waar het allemaal al veel erger is. Het einde van de wereld, zoals beschreven in Kraaien in het paradijs, is perfect symmetrisch met het Bijbelverhaal over het begin van de wereld. Bij Adam en Eva gaan de ogen open en samen verlaten ze het Paradijs. Wat een zondeval heet, is in feite een weg omhoog naar menselijke zelfverwerkelijking. Lipa doet het omgekeerde: ze verlaat het paradijs, maar alleen, en nadat ze haar ogen stevig heeft gesloten.
De Bruin zal de Bijbelse parallel niet hebben beoogd. Ik denk echter wel dat ze heeft willen vertellen wat er gebeurt nu, anno 2021, een substantieel deel van de mensheid de ogen voor een moeilijke werkelijkheid lijkt te willen sluiten.
—
Eerder verschenen op Mainzer Beobachter
