0p zoek naar gemeenschappen met een hart
[Recensie] Christa Anbeek heeft alle recht van spreken. Meerdere verlieservaringen in haar persoonlijk leven hebben haar doen inzien dat “het voortbestaan van de adembenemende, duizelingwekkende, overrompelende, ontzagwekkende en dikwijls vertederende natuur – die wij ook zelf zijn – niet vanzelfsprekend is”.
Dit inzicht leidde eerder tot uitgaven als De berg van de ziel en Voor Joseph en zijn broer, waarvan de laatste de prijs kreeg voor het beste spirituele boek van 2019. Daarin beschrijft zij hoe ze als student haar moeder, haar vader en haar broer binnen één jaar verloor. De twee laatsten door suïcide. Verder beschrijft ze in haar boek Overlevingskunst uit 2010 hoe drie jaar eerder haar levenspartner Peter tijdens een bergwandeling ter plekke sterft door een hartstilstand.
In al deze uitgaven pleit Anbeek ervoor de kwetsbaarheid van het leven niet uit de weg te gaan. “Ontregelende ervaringen waarin kwetsbaarheid zich manifesteert, brengen ons in grensgebieden met nieuwe perspectieven en creativiteit”, is hier de kerngedachte van Anbeek.
Remonstrantse Broederschap
Die gedachte werkt ze verder uit in haar laatste boek: Kwetsbaarheid omhelzen, door haar inzichten te koppelen aan recente werkervaringen. Haar opdracht om zich hier theologisch en filosofisch in te verdiepen komt voornamelijk voort uit haar aanstelling in 2013 als eerste vrouwelijke hoogleraar aan het opleidingsinstituut van de Remonstrantse Broederschap. De oorsprong van de remonstranten gaat terug tot de Synode van Dordrecht (1618-1619) wanneer volgelingen van de theoloog Jacobus Arminius vanuit Antwerpen een eigen kerkgenootschap stichten inclusief een pleidooi voor meer gewetensvrijheid.
Intussen behoren de Remonstranten, soms ook wel Arminianen genoemd, tot een van de kleinste kerkgenootschappen in ons land. De huidige stand van zaken is 4200 leden. Het imago in de buitenwereld wordt vooral bepaald door een wat elitaire, vrijzinnige geloofsbeoefening. Anbeeks leeropdracht betreft het “helpen ontdekken van een nieuwe toekomst voor de remonstranten”.
Het proces dat zij daarbij beschrijft verraadt niet veel goeds. De remonstrantse vrijzinnigheid en openheid blijkt toch niet zo liberaal als Anbeek voor ogen stond. Vlak na het uitkomen van Anbeeks boek heeft zij ‘eervol ontslag’ gekregen. Wie het boek tegen die achtergrond leest, zal niet verbaasd staan.
Anbeek was naast het werk voor de remonstranten ook verbonden aan wat in de wandelgangen de ‘Graalbeweging’ heet, ruim honderd jaar geleden opgericht om ‘bijzondere talenten van vrouwen in te zetten voor de bekering van de wereld’. Anbeek beschrijft hoe deze beweging zich meer tot een reflectieve, zen-achtige beweging heeft ontwikkeld. Interessant om ook deze geschiedenis te lezen waarbij Anbeek constateert dat beide geloofstradities, hoe verschillend ook, het inzicht delen dat oude zekerheden niet meer werken. Die constatering trekt Anbeek door: tal van kerken, geloofsgemeenschappen, maar ook verenigingen en zelfs politieke partijen staan voor de uitdaging zichzelf opnieuw uit te vinden, zo schrijft ze.
Anbeek pleit ervoor deze ontregelingen onder ogen te zien, te omarmen, zelfs te ‘omhelzen’ om verder te komen. Dat doet zij in een drietal essays waarbij zij in het hoofdstuk met als titel Theologische ommekeer schrijft niet meer uit de voeten te kunnen met aanduidingen als God, het Goede, de Onnoembare of de Oneindige. In plaats van deze abstracte begrippen zoekt zij het liever in concrete personen, aanduidingen van overgangsgebieden en ‘werkwoorden die een richting wijzen’.
In een epiloog inventariseert Anbeek welke bouwstenen kunnen bijdragen aan ‘gemeenschappen met een hart’, want mensen moeten elkaar wel kunnen opzoeken binnen levensbeschouwelijke groepen in deze grensgebieden. Dit zijn haar ‘hoekstenen’: ontregelingen open tegemoet treden, stil worden, vrijmoedig spreken én meerstemmig luisteren, risico’s minimaliseren én kansen optimaliseren, dromen, richting bepalen, samen de handen uit de mouwen steken, durven mislukken en bereid zijn om opnieuw te beginnen.
Geen geringe opdracht, maar een ‘ganse boterham’ zouden ze in België zeggen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
