Kunst op de Veluwe
Martin Monnickendam leefde van 1874 – 1943 en was in zijn tijd een vooraanstaand en beroemd schilder. Hij won prijzen met zijn werk en exposeerde zo’n 200 keer in binnen- en buitenland. Toch raakte hij na zijn dood in de vergetelheid tot een vriendenstichting, die in 1973 werd opgericht, zijn werk weer onder de aandacht bracht. Nu hangen zijn schilderijen en tekeningen in het Teylers museum in Haarlem en in het Stadsarchief en Joods Museum in Amsterdam.
In het Noord-Veluws Museum in Nunspeet zijn van 9 december 2023 tot 2 juni 2024 64 krijttekeningen te zien die de Stichting Vrienden van de schilder Martin Monnickendam aan vorig jaar aan het museum schonk. Tijdens vakanties in het begin van de twintiger jaren was de kunstenaar dikwijls op de Veluwe, die hem enorm inspireerde. Het boek heeft in de beschrijvingen van de werken ook een biografisch karakter; ook zijn er historische foto’s.
Typering van zijn werk
Een verslaggever typeert naar aanleiding van een tentoonstelling in het Stedelijk Museum te Amsterdam in 1924 zijn werk met deze woorden:
“de uitgestrekte zandverstuivingen, de opgebonden roggeschoven, een verlaten zandweg, een houtmijt bij een zandweg, een uitgestorven dorpsstraatje, vergezichten over de heidevelden en schuren, huizen, koeien, schaapskooien en andere dorpse bebouwing waar slechts af en toe een menselijk figuur bijna als een schaduw op figureert, de oude stenen op de joodse begraafplaats in Barneveld, de lege poort van de sjoel van Elburg” (p. 12).
De krijttekeningen van Monnickendam hebben iets vluchtigs; het lijkt alsof ze snel zijn gemaakt. Toch werkte hij in zijn atelier gemaakte schetsen verder uit. Duidelijk zijn op de werken de bewegingen te zien die de schilder met de diverse krijtjes heeft gemaakt. Scherpe lijnen geven extra accenten aan en het geheel is kleurrijk van aard. De werken zijn impressionistisch van karakter en niet groot van omvang.
Enkele uitgelichte werken
Fraai is de krijttekening Vliegdennen op de hei in Stroe, een mooi doorzicht met dieptewerking, daterend uit 1921 en is 36 bij 26 centimeter. Er zijn meer mooie krijttekeningen, zoals Boerenwagen bij schuur te Stroe en Bakhuis bij boerderij Hooimansgoed te Stroe, een zeer landelijk tafereel.
De personen van de boerenfamlie in Stroe die op de pentekening en de waterverftekening voorkomen, worden uitvoerig met foto’s toegelicht. De krijttekening Ploegende paarden te Stroe komt bijna wat primair geschetst over maar de paarden zijn toch treffend afgebeeld. In de krijttekening Zandverstuiving te Stroe zijn de karakteristieke kleuren van het landschap mooi in beeld gebracht.
Van heel andere aard is de waterverftekening Zonsondergang te Stroe, waar het blauw van de avondlucht domineert omdat er een lage horizon is. Het werk is ook ingetogener van aard in vergelijking tot andere werken van Monnickendam.
In de werken komt de sfeer van die tijd op de Veluwe goed naar voren zoals in de oogst van de rogge, de roggemaaiers en de roggeschoof. De zomerse sfeer is fraai aanwezig en op de krijttekening van de roggeschoof is de fel schijnende zon duidelijk aanwezig. Deze werken zijn zeer impressionistisch van karakter. Opmerkelijk is de krijttekening van de Joodse begraafplaats te Barneveld. De Joodse gemeenschap had hier ook een synagoge.
Jessica Voeten is auteur en freelance journalist en was daarvoor redacteur kunst bij NRC. Margot Jongedijk is conservator bij het Noord-Veluws Museum en daarvoor conservator geschiedenis bij het CODA museum in Apeldoorn. Zij publiceerde eerder Schildersdorp Nunspeet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
