Polariserende politiek met andere ogen
Onze cultuuroorlogen doen ons vergeten dat we gehoorzamen aan universele, evolutionair te begrijpen waarden, aldus Hanno Sauer. Tijd dus om de polariserende politiek met andere ogen te bekijken.
[Recensie] In 1943 schreef C.S. Lewis, vriend van Tolkien en auteur van The Chronicles of Narnia een beknopt boekje bestemd voor het onderwijs. The Abolition of man heette het en Lewis betoogde erin dat de mens, in welke tijd of cultuur hij ook leefde, gehoorzaamde aan een aantal universele ethische wetten, dat je een ander mens niet mag doden bijvoorbeeld, je je voorvaderen moet respecteren en waarachtigheid en medelijden hoog moet waarderen. Je vindt ze terug in alle religies, schreef Lewis, en bij alle grote filosofen. Dat Lewis zijn boekje halverwege WO II schreef, zal wel geen toeval geweest zijn.
Zo ook is het geen toeval dat de Duitse, maar in het Nederlandse Utrecht werkzame filosoof Hanno Sauer zijn omvangrijke geschiedenis van onze ideeën over goed en kwaad vandaag uitbrengt, schrijft hij in het voorwoord van zijn imposante en bijzonder goed gedocumenteerde Moraal. We leven nu immers opnieuw in tijden van oorlog, en dan bedoelt hij niet die in Oekraïne, maar wel de cultuuroorlogen die tot een steeds grotere polarisering leiden.
Steden en dijken
Moraal is gelukkig geen overzicht van allerhande theorieën die filosofen de voorbije millennia op papier hebben gezet over onze moraliteit. Dat type duffe boeken zijn er al genoeg. Immanuel Kant, Friedrich Nietzsche en John Rawls komen dus wel even ter sprake, maar daar blijft het bij. Nee, wat Sauer echt interesseert is waar onze moraal vandaan komt. “Onze moraal zit niet in ons hoofd, maar in onze steden en dijken, wetten en gewoontes, in onze feesten en oorlogen,” schrijft hij, waardoor zijn boek een duidelijk stempel van de evolutionaire biologie en psychologie vertoont. Onze moraal is geen luxe, maar wel een noodzaak om te overleven, en dat was hij al vanaf het moment dat de mens ging samenwonen en communiceren. Omdat die moraal afgedwongen moest worden, ontstonden er straffen en omdat de gemeenschappen waarin de mensen woonden steeds groter werden, trokken bepaalde mensen de macht om die straffen uit te spreken naar zich toe. De ongelijkheid was een feit en daarmee ook het gevoel van onrecht en het streven naar gelijkheid en vrijheid. De hedendaagse cultuuroorlogen ziet Sauer als de politieke uitdrukking van de morele verontwaardiging dat die vrijheid en gelijkheid als basiswaarden worden geponeerd, maar in de praktijk niet worden gerealiseerd.
Misschien moeten we dat politieke proberen depolitiseren stelt Sauer voor, en terugkeren naar de waarden die we met elkaar delen, want recent onderzoek, zoals gedocumenteerd in het Schwartz Value Survey en de Human Relations Area Files, bewijst dat die goeie ouwe Lewis het tachtig jaar geleden bij het rechte eind had. Er zijn inderdaad universele waarden die diep in ieder mens zitten, zoals de nood aan veiligheid, het recht op zelfontwikkeling en de verdediging van het welzijn van alle anderen.
—
Ook verschenen in Knack
