Realistisch en treurig
[Recensie] De druiven der gramschap, wellicht het bekendste werk van John Steinbeck. Het is een korte novelle van 128 pagina’s over de vriendschap tussen twee arme mannen die een droom hebben. Het is ook het verhaal van het noodlot en daar heeft de titel van het boek ook mee te maken.
Die titel, oorspronkelijk Steinbeck schreef zijn verhaal oorspronkelijk als toneelstuk en dat leidt tot duidelijk herkenbare ‘tonelen’ die goed beschreven worden. Je weet precies waar het verhaal zich afspeelt. Een kleine waarschuwing vooraf; er zitten spoilers in de tekst hieronder, maar in iedere bespreking van dit boek zijn die aanwezig. Ik kende ze ook en het doet niets af aan het lezen van dit prachtige verhaal. Dat begint met een mooie beschrijving van de natuur. Twee mannen, George en Lennie komen bij een kreek aan; “De avond van een warme dag bracht wat wind, die tussen de bladeren bewoog. De schaduw klom de heuvels op naar de top. Op de zandige oevers zaten de konijnen zo stil als grijze, gebeeldhouwde stenen. En toen kwam er uit de richting van de rijksweg het geluid van voetstappen op de droge wildenvijgenbladen. De konijnen zochten snel en geluidloos dekking. Een langbenige reiger werkte zich de lucht in en wiekte de rivier af. Een ogenblik was de plek levenloos en toen kwamen twee mannen van het pad af te voorschijn en betraden de open plek bij de groene kreek.” George is een ervaren landarbeider en heeft Lennie op sleeptouw. Een enorm sterke arbeider maar een dommekracht met beperkt verstand. Hij onthoudt niets, verzint niets en laat zich in alles leiden door George. Ze zijn op weg naar een boerderij om te gaan werken, maar dromen van een eigen boerderijtje. Een klein stukje land en wat dieren. Daar moeten konijnen bij zijn, voor Lennie. Die is gek op aaibare beesten en materialen. Hij bestaat het om met een dode muis in zijn zak te lopen, alleen maar om te aaien. Er zit geen greintje kwaad in Lennie, maar hij brengt hen wel voortdurend in problemen. Daarom doet George het woord op de boerderij en ze weten werk te bemachtigen. Ze onmoeten er Slim de menner, Candy de oude veger met één hand en Curley, de irritante zoon van de baas. Er zitten een paar prachtige, compacte scènes in dit boek, zoals wanneer de arbeider Carlson de oude hond van Candy meeneemt om hem dood te schieten. De hond is oud en op, maar Candy kan het niet en laat het aan Carlson. Je wacht met de rest tot het schot klinkt, het is prachtig beschreven; “De stilte viel weer in de kamer. Een minuut ging voorbij en nog een minuut. Candy lag stil naar de zoldering te staren. Slim keek een ogenblik naar hem en keek toen naar zijn handen… Whit barstte uit: ‘Waarom doet hij er zo lang over, verdomme! Geef de kaarten wil je? Zo spelen we geen euchre.’” Er hangt onheil in de lucht en dat voel je. Natuurlijk komt Lennie in aanvaring met Curley maar dat loopt nog met een sisser af. De vrouw van Curley zorgt voor meer problemen. Zij verveelt zich en zoekt vaak het gezelschap op van de arbeiders. Als ze een keer alleen is met Lennie praat Lennie met haar over heit feit dat hij zo graag zachte dingen aanraakt. Zij is trots op haar zachte haar en hij mag eens voelen en dan gaat het mis. Lennie laat niet meer los, ze raakt in paniek en Lennie breekt ongewild haar nek. Dit zorgt ervoor dat in één klap de droom van een eigen boerderij om zeep wordt geholpen. Voor George, Lennie en voor Candy, die ze ook in hun plannen hadden betrokken. Lennie vlucht maar George weet hem te vinden, bij de kreek waar het verhaal begon. Nog één keer stelt George Lennie gerust en vertelt hem over hun eigen plek, met zijn konijnen waar hij voor mag zorgen; “‘Ga verder,’ zei Lennie. ‘Hoe zal het gaan? Wij zullen een boerderijtje hebben.’ Dan schiet George zijn vriend dood. Een genadeschot, uit vriendschap. Het boek was lange tijd controversieel in de Verenigde Staten en is vaak uit lesprogramma’s geweerd. Door de ontknoping, maar ook omdat het een heel ander licht laat schijnen op ‘The American Dream’. Het boek maakt duidelijk dat die droom niet voor iedereen is weggelegd maar dat er ook ruwe en rauwe kanten aan het bestaan zitten. Tegelijk worden er in een kort verhaal grote thema’s aangepakt als het noodlot, onvoorwaardelijke vriendschap, liefde en racisme. Ik begreep dat ik een oudere vertaling heb gelezen van Clara Eggink en dat er inmiddels een nieuwe vertaling is van Peter Bergsma, maar mij heeft dat niet gestoord; ik vind deze vertaling prima leesbaar. — Eerder verschenen op Quis leget haec?
‘We krijgen een koe,’ zei George. ‘En misschien krijgen we een varken en kuikens…en verder krijgen we…een stukje met alfalfa…’
‘Voor de konijnen,’ riep Lennie.
‘Voor de konijnen,’ herhaalde George.”
