(Mis)vormingen benaderd vanuit verschillende disciplines
[Recensie] Sinds 2001 is de sequentie van het menselijk genoom bekend. Een mijlpaal in de geschiedenis van de wetenschap: dertigduizend genen in kaart gebracht; de handleiding voor het ontstaan van een mens lag klaar voor gebruik. Hoe die handleiding gelezen moet worden weten we echter nog nauwelijks. We hebben een genentaal, we weten iets van de grammatica ervan, maar wat die taal betekent is nog grotendeels verborgen.
Met deze ietwat ontnuchterende constatering begint moleculair ontwikkelingsbioloog Armand Leroi zijn fascinerende relaas over de (genetische) ontcijfering van de wetten van de (menselijke) natuur. Willen we die wetten leren kennen, zo betoogt hij, dan is het raadzaam de mens in zijn misvormingen te bestuderen. Mutanten – dieren en mensen met genen die hun informatie niet of op verkeerde wijze aan de cellen hebben doorgegeven en zo het lichaam op min of meer ernstige wijze beschadigen – vormen een sleutel tot het begrip van de normaliteit. ‘Door de betekenis van genen te veranderen geven mutaties ons een aanwijzing wat die genen überhaupt voor het lichaam hebben betekend.’
Veel mutanten overleven niet. Andere wel, al zal de natuurlijke selectie ervoor zorgen dat ze op het totaal van de menselijke populatie zeldzaam zullen blijven. Werden deze mutanten in vroegere tijden echter beschouwd als monsters en voer voor mythen en fantastische verhalen, Leroi laat het menselijk al te menselijke van hen zien. Siamese tweelingen, dwergen, albino’s, mensen zonder ledematen, kinderen met ouderdomsverschijnselen, vrouwen met baarden en mannen met vrouwelijke genitaliën – dat ze er zijn is allemaal terug te voeren op genetische defecten. Het pijnlijk-ironische is dat juist zij ons helpen te begrijpen waarom we eenlingen zijn, groeien, armen en benen en een kleur hebben; waarom en hoe we ouder worden en waarom en hoe we ons geslacht krijgen. In de spiegel van de afwijkingen maakt de wetenschap de mens zichtbaar.
Leroi gebruikt de mutanten niet alleen voor (soms nogal technische) uiteenzettingen over de moleculaire mechanismen waarmee een lichaam wordt gevormd (en misvormd). Hij beschrijft ook op levendige wijze hun lotgevallen binnen de cultuur van ‘normale’ mensen. Ontroerend is bijvoorbeeld het verhaal van de dwerg Josef Boruwlaski die ondanks (of dankzij!) zijn lengte van 99 centimeter een rijk en beschermd leven aan de Europese hoven doorbracht. Tragisch daarentegen was het leven van Rita Hoefling wier huid door een zeldzame genetische aandoening van blank naar donker kleurde. Misschien viel daar nog mee te leven, ware het niet dat ze woonde in Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid.
Mutanten is een van die zeldzame boeken die zich niets aantrekken van de grenzen tussen de academische disciplines: in de afwisseling van biologie, antropologie, natuurhistorie, cultuurgeschiedenis en mythologie is het een schoolvoorbeeld van een geslaagd populair-wetenschappelijk werk.
—
Eerder verschenen in Intermediair
