Een kwetsbaar bestaan
De laatste roman van de Canadese auteur Miriam Toews, bekend van Wat ze zeiden (2020), gaat over het negenjarige meisje Swiv. Swiv is na een vechtpartij op school geschorst en zit thuis met haar oma en haar moeder. Haar moeder, actrice, is zwanger van Swivs broertje of zusje Gord. Ze is vaak uit beeld en als ze er wel is is ze ongelukkig, grillig en onvoorspelbaar. Ze veroorzaakt ruzie op straat en krijgt woede-aanvallen in de supermarkt waar Swiv zich voor geneert. Swivs vader is afwezig, verdwenen, Swiv weet niet waar hij is. Haar opa en haar tante Momo hebben suïcide gepleegd en de moeder van Swiv is bang dat ze erfelijk is belast. Oma Elvira denkt zeker te weten dat dat niet zo is, maar voor de lezer komt de moeder van Swiv allesbehalve stabiel over. Op aanraden van de gezinstherapeut schrijft Swiv haar vader brieven waarin ze vertelt wat ze wel en vooral ook wat ze niet begrijpt. Dat geeft haar houvast en maakt dat de zware thema’s van dit boek ons op een luchtige toon kunnen worden verteld. Het boek bestaat uit twee delen: Deel een: Thuis en Deel twee: Uit.
Dagen met oma
Swiv slijt haar dagen voornamelijk met haar oma. Een kranige dame die niet over zich heen laat lopen. Alleen laat haar lichaam haar wel in de steek. Swiv is belast met klusjes als het aandoen van de steunkousen van oma, voor oma koken, haar helpen met douchen en op het toilet en allerhande andere mantelzorgtaken die niet door een kind zouden moeten worden gedaan. Oma geeft Swiv thuisonderwijs, maar dat behelst geen rekenen of schrijven. Ze beginnen de dagen met de ‘redactievergadering’ en daaruit komen de opdrachten voort. Dat kan van alles zijn, maar het is zelden wat je leert op school. Of dat kwaad of goed is, dat mag de lezer zelf bepalen. Swiv krijgt wel een heleboel andere dingen mee, die ook waardevol zijn:
“Ik wil niet begrijpen wat vergankelijkheid is, zei ik tegen oma. Dat weet ik, zei ze. Maar waar het om gaat is dat je aan het ontdekken bent wat vergankelijkheid betekent, of je dat nu wilt of niet. Dat geldt voor ons allemaal.” Door middel van haar eigenaardige lessen onthult oma wat vechten voor verschillende generaties vrouwen heeft betekend. Ze leert Swiv dat ze zal moeten vechten in haar bestaan.
Achtergelaten in het ziekenhuis
Swiv mist haar vader. De brieven die ze hem schrijft benadrukken hoe naïef Swiv is, hoezeer zij kind is en hoezeer zij in een te volwassen rol zit in haar thuissituatie. Swiv schrijft ook brieven aan Gord (de baby). Haar moeder heeft haar vader ooit een brief geschreven, die leest Swiv stiekem, en onnozel, de lezer begrijpt daardoor meer van wat er is gebeurd tussen haar ouders, maar Swiv zelf wordt er niet wijzer van.
Oma vertelt Swiv soms meer, ook over haar ouders en over de harde jeugd van oma. Zij was het vijftiende kind in een arm gezin, en toen ze werd geboren waren er thuis nog veertien monden te voeden, en werd ze achtergelaten in het ziekenhuis. Toen ze thuiskwam kreeg ze een plekje op de gang, in een ledikantje. Oma is klein gebleven (1.55 – Swiv is 1.30) en was blij toen ze als 15-jarige naar Nebraska werd gestuurd om als inwonend dienstmeisje geld te verdienen voor het gezin.
Het eerste deel van het boek gaat geheel over de thuis- en gezinssituatie van Swiv. Dat is tamelijk breed uitgemeten.
Naar Californie
In deel twee gaat de lezer met Swiv en haar oma op reis, naar Californië, waar oma vandaan komt en waar familieleden wonen. Ook nu is Swiv weer verantwoordelijk: oma’s steunkousen aantrekken, de taxi halen, een rolstoel stelen om oma in het vliegtuig te krijgen, oma op de wc helpen, de bagage bij elkaar houden en op oma’s medicijnen letten. In het vliegtuig vertelt oma meer over de situatie van de ouders van Swiv, ze praat liefdevol en maakt duidelijk dat niemand de situatie heeft voorzien of gewild, waarin Swiv zo volwassen moest zijn (en nog steeds moet zijn).
“Wij waren… blind. Jij zorgde eigenlijk voor je vader…. hij had het bijltje er in feite bij neergegooid, hij was lamgeslagen… jij deed het huishouden! Ik vroeg je vader of je bij mij moest logeren maar hij zei nee… Waarschijnlijk was hij volledig ingestort als jij er niet was geweest.”
In Californië ontmoet Swiv haar familieleden Lou en Ken. Neefjes, maar volwassenen. Het is duidelijk dat oma afscheid neemt, en voor Swiv is het een ontmoeting met een wereld van genieten, bij elkaar zijn, zonder zorgen. Oma weigert zich neer te leggen bij haar fysieke conditie met als gevolg dat ze eerder terug moeten vliegen en zij op de IC belandt. Wordt oma weer beter en wordt de baby gezond en wel geboren? De lezer hoopt van harte dat het goed afloopt voor Swiv, die wel weet dat het niet “normaal” is hoe zij leven, maar het niettemin zonder aarzelen accepteert en meeneemt.
Dat doet een kind nou eenmaal. Hoe goed of slecht ze het ook heeft.
In dit boek van Miriam Toews liggen tragedie en komedie dicht bij elkaar. Het is bekend dat Toews zelf een ingewikkelde jeugd heeft gehad, zij groeide op in een streng-christelijk milieu, een sekteachtige gemeenschap in Canada (mennonitisch). Op haar 18e verliet ze die gemeenschap.
Haar eigen vader en haar zus pleegden suïcide. Haar boeken pakken allemaal op andere manieren terug op dit verleden.
Nachtgevechten is een fijn boek, een grappig boek, een leerzaam boek en een confronterend boek over de band met je ouders en voorouders en de kwetsbaarheid, en kracht, van kinderen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
