Popmuzikant Warren Ellis schrijft het mooiste boek van 2023
[Recensie] Nina Simone’s kauwgom is een van de meest bijzondere en tegelijk mafste boeken van jaar. Het omvat eigenlijk wel achtboeken: in de eerste, tweede, derde en vierde plaats is het een ode aan de muziek in het algemeen en aan Nina Simone, Beethoven en de Griekse zangers Arleta in het bijzonder. In de vijfde plaats is het een autobiografie van de getalenteerde multi-instrumentalist Warren Ellis, bij een publiek van liefhebbers beter bekend als de langharige en langbaardige violist uit het gevolg van de Australische voormalige punk voorman Nick Cave. Met Cave trekt Ellis nu al bijna dertig jaar op, ze schreven tientallen songs samen, componeerden filmmuziek en stapten in het ene project na het andere. In de zesde plaats is Nina Simone’s kauwgom een spiritueel boek met een sterk ‘er is meer tussen hemel en aarde gehalte’, waarin Ellis visioenen krijgt van door hem geliefde muziekgrootheden en bijzondere en toevallige ontmoetingen heeft met belangrijke mensen uit de muziekgeschiedenis. Op de zevende plaats is het een boek over kunst en over hoe kunstenaars denken en werken. Ellis trakteert ons op een inkijk in zijn leven als muzikant, hij vertelt wie hem hebben geïnspireerd, met wie hij optrok en optrekt. Ook staat hij uitgebreid stil bij wat hij allemaal bewaarde of altijd meenam tijdens tournees. En ‘last but not least’ is zijn boek de biografie van een stukje kauwgom.
Laten we met dat stukje kauwgom beginnen, want dat minuscule brokje gemaakt van de stoffen polyisobuteen en polyvinylacetaat heeft de absolute hoofdrol in het boek. In 2018 vroeg Dan Papps van de Engelse Uitgeverij Faber aan Warren Ellis of hij er nooit aan gedacht had zijn autobiografie te schrijven. Ellis dacht erover na, maar was bang dat het een van die vele saaie biografieën van muzikanten zou worden. Hij zocht naar een onderwerp dat de hoofdrol zou kunnen krijgen in zijn boek, en aan de hand waarvan hij belangrijke momenten uit zijn leven zou kunnen vertellen. Dat onderwerp werd snel gevonden.
In 1999 was Nick Cave de directeur van het jaarlijkse culturele Meltdown Festival in Londen. Cave was al jaren bezig met de organisatie van ‘zijn’ festival. Hij wist de beroemde jazzmuzikant Nina Simone te strikken voor een optreden. “Voor mij en mijn vrienden was Nina Simone een God. De grote Nina Simone,” schrijft Cave in de inleiding van Ellis’ boek. Op 1 juli 1999 was het zover. De destijds 66-jarige jarige Simone gaf in Londen een van haar laatste optredens.
Toen Nina Simone voorafgaand aan haar show aan de zijkant van het podium verscheen kauwde ze op een stukje kauwgom, beschrijft Ellis. “Dat vond ik stoer”. Ze ging achter de vleugel zitten en wiste met een handdoek die de op de bovenkant van het instrument lag het zweet van haar voorhoofd. Ze legde de handdoek terug, haalde toen de kauwgom uit haar mond en legde die op de handdoek.
Als Simone begint met haar optreden, ontploft de zaal. Ellis beschrijft dit moment met alle denkbare passie. Het eerste nummer klonk nergens naar, maar opgezweept door het publiek, herpakte Simone zich en gaf ze het optreden van haar leven, aldus Ellis. “Ze begon aan het tweede nummer en er voltrok zich een ongelofelijke gedaanteverwisseling. Haar stem verhief zich en ze leek herboren. Ze beukte op de toetsen en met haar briesende stem kwam ze in opstand tegen haar lichaam.” Iedereen ging uit zijn dak.
En de kauwgom lag nog steeds op de handdoek. Ellis, die dicht bij het podium zat, wordt na afloop van het optreden als een magneet naar de kauwgom getrokken. Hij vouwt het in de handdoek en steekt het bij zich. In het boek lezen we hoe het de kauwgom is vergaan. Voor Ellis werd het een relikwie dat hij jarenlang in een plastic zak in een koffertje bewaarde, op allerlei plekken verstopte en zelfs twee jaar lang mee op reis nam, van concert naar concert. De kauwgom wordt een obsessie, het wordt groter dan groots. Ellis denkt dat hij veel, zo niet alles, aan het stukje kauwgom te danken heeft. Maar het brokje afval beschouwt hij niet als zijn bezit, hij heeft het alleen in bewaring, totdat hij besluit het met de wereld te delen.
Als Nick Cave in Denemarken de tentoonstelling Stranger than kindness samenstelt met driehonderd objecten die een rol van betekenis speelden in het leven van de artiest Cave, krijgt de hap kauwgom een ereplaats. Met de grootste voorzichtigheid worden er kopieën van gemaakt, zelfs in zilver en goud. Ellis laat er hangertjes van maken. Het boek staat vol met foto’s en verhalen over de maakprocessen van kopieën en van de kleine kunstwerkjes in de vorm van het stukje kauwgom. Met kunstenaars werkt Ellis aan nog grotere plannen. Hij wil er nu over de wereld sculpturen van laten maken zo groot als een mensenhart en dan op belangrijke plekken neerzetten op een sokkel: “Meer dan ooit hebben we Nina Simone nodig: haar stem, haar kracht en haar vastberadenheid. Haar opstandigheid, haar moed, haar onverschrokkenheid. Stel je voor, de kauwgom van Nina Simone ter grootte van een hart in het Vrijheidsbeeld op Ellis Island.”
Het klinkt allemaal absurd, maar toch denk je al lezen niet: Doe effe normaal, het is maar kauwgom. Ellis laat je volledig meebeleven waarom dit kleinood zo belangrijk is. Hij gelooft heilig in Nina’s Simone kauwgom en het universeel belang hiervan voor de kunsten en niet op de laatste plaats voor hemzelf. Als je het boek leest, word je haast onvermijdelijk aangeraakt door de mystiek rond de kauwgom, en verander je in een volgeling van Ellis in zijn spirituele en kunstzinnige zoektocht. Het boek eindigt als Ellis een visioen krijgt bij het graf van Beethoven. Kort daarvoor schrijft de bescheiden muzikant, die zich gaandeweg het boek ook steeds meer als goeroe ontpopt: “Onze daden hebben gevolgen, of dat nu onmiddellijk is of pas jaren later. In ons eigen leven, of in de jaren daarna. […] Daden die wachten op een antwoord in de toekomst. Ideeën die wachten op het moment dat mensen zich eraan hechten. Die erop wachten gehoord te worden. Die ons bewust maken. Die ons verbinden…”
Na dit boek geloven we allemaal in Nina Simone, vereren we haar kauwgom en buigen we nederig ons hoofd voor Simone’s hogepriester Warren Ellis die het mooiste boek van 2023 (of eigenlijk 2022, de vertaling is van dit jaar) voor ons schreef.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
