Een onvolmaakte systeem
[Signalering] De mens is een rationeel wezen. Hij kan beargumenteren waarom hij iets doet, hij kan keuzes maken door alternatieven tegen het licht te houden. Hij kan zijn impulsen intomen, zijn emoties beheersen, zijn vooringenomenheden kapittelen, zijn eerste indrukken corrigeren. Hij heeft kortom het cognitieve vermogen om kritisch te zijn tegenover alles wat zich ‘zomaar’ aandient.
Dit klinkt mooi, te mooi. In de praktijk valt het behoorlijk tegen om die rationaliteit waar te maken. Een weloverwogen denken vereist rust, distantie en inspanning en die is ons in veel gevallen niet gegeven. Denken en oordelen gaat doorgaans snel en intuïtief. Het is oppervlakkig en daarmee vatbaar voor allerlei vertekeningen en illusies.
In ons denken gaat van alles fout, niet incidenteel maar structureel, en er is waarschijnlijk geen auteur die deze ontnuchterende constatering op zo’n omvattende, diepgravende en heldere manier heeft uitgelegd als Daniel Kahneman, die als psycholoog in 2002 de Nobelprijs voor de economie kreeg voor zijn baanbrekende inzichten op het terrein van de beslissingstheorie. Zijn boek Ons feilbare denken mag met recht een monument heten.
In meer dan vijfhonderd pagina’s voert hij de lezer langs de experimenten en de resultaten van decennialang onderzoek naar de ratio – en het gebrek eraan – van oordelen, beslissingen en gedrag. De bedenkelijke rol van achterafkennis bij het beoordelen van beslissingen, het loochenen van statistische waarheden, de neiging om conclusies te trekken op basis van (te) beperkte informatie, de overschatte betekenis van onwaarschijnlijke gebeurtenissen, het misleidende verlangen naar een samenhangend verhaal, het inzicht in biases die tot verkeerde inschattingen leiden – het is maar een kleine greep uit de veelheid van onderwerpen en invalshoeken waarmee Kahneman het prachtige maar niettemin onvolmaakte systeem van het menselijke denken blootlegt.
Wie na de affaire-Stapel een rehabilitatie zoekt voor de psychologie als wetenschap, leze dit boek. Wie niet, die ook.
—
Eerder verschenen in Intermediair
