Joden in Litouwen in WO II
De auteurs, die beide uit Litouwen afkomstig zijn, voelen zich zeer betrokken bij de Holocaust in hun land. Zij maken in 2015 een rondreis langs de plekken waar in 1941 massamoorden op Joden plaats vonden.
De Holocaust voltrok zich in Oost-Europa anders dan in westerse landen. Hier werden Joden naar concentratiekampen gedeporteerd maar in oosteuropese landen vonden op vele plaatsen massa executies plaats waar vele collaborateurs actief aan meededen. Tot op heden ligt deze geschiedenis gevoelig en is er nog steeds een gebrek aan openlijke reflectie om dit onder ogen te zien. Dat is ook de invloed van het communistische verleden van waaruit men de Holocaust gelijk stelde aan het communistische regime zoals naar voren komt in de Verklaring van Praag uit 2008.
Massamoorden
Het boek Onze mensen opent met een historische terugblik. De visie van de Voorlopige Litouwse Regering na de komst van het Duitse leger middels dit dankwoord aan Hitler is veelzeggend:
“Nu de bevrijdende oorlogsstorm door Litouwen is geraasd, betuigen de vertegenwoordigers van het vrije Litouwen U, de Führer van de Duitse natie, onze diepe en oprechte dank voor de bevrijding van Litouwen van de allesvernietigende bezetting door de Joden en bolsjewieken en de bevrijding van het Litouwse volk, en spreken de hoop uit dat door uw genie de Litouwse natie voorbestemd zal zijn om deel te nemen aan de door U geleide zegepraal over judaïsme, bosjewisme en plutocratendom… (p. 64).
Vervolgens doen de auteurs verslag van hun bezoek aan dertien locaties waar massamoorden hebben plaats gevonden. In gespreksvorm reconstrueren zij op gedetailleerde wijze wat hier in de oorlog is gebeurd. Getuigenissen, herinneringen en verklaringen zorgen voor de historische context. Steeds is de vraag “Wat gebeurde hier in 1941?”
Aangrijpend is het gesprek met een lid van een voormalig executie-peleton. Op de indringende vragen die hem worden gesteld, geeft hij eerlijk antwoord. Verder zijn er portretten van ooggetuigen, slachtoffers en betrokkenen bij deze massamoorden.
Van de 220.000 Joden in Litouwen hebben 8000 de Tweede Wereldoorlog overleefd, dat is 3,6%. Zo’n 20.000 Litouwers waren bij de massamoorden betrokken.
Omgang met het verleden
De auteurs maken duidelijk hoe zij denken over de omgang met het verleden: “Het zal niet verbazen dat Litouwen, waar Holocaustverdraaiing schering en inslag is en op royale wijze overheidsfinanciering kan rekenen, in de praktijk vrijwel geen werk heeft gemaakt van zijn openstaande Holocaustrekeningen nadat het land zijn onafhankelijkheid had herwonnen na de ineenstorting van de Sovjet-Unie”(p. 24).
Deze afwijzende houding in Litouwen staat model voor andere oosteuropese landen waar een zelfkritische houding ten aanzien van de Holocaust ook vaak te wensen overlaat.
Toch denken mensen daar blijkbaar wel anders over want toen dit boek in 2016 in Litouwen verscheen, was de eerste druk binnen 48 uur uitverkocht en volgden vier herdrukken in enkele maanden tijd.
Ruta Vanagaite was tv journaliste in Litouwen maar verhuisde naar Jeruzalem vanwege negatieve reacties op dit boek Onze mensen dat in 2016 verscheen. Efraim Zuroff is Holocaust historicus en directeur van het Simon Wiesenthal Center in Jeruzalem.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
