My name is Bond…
Uit 1949 stamt dit bolbuikige boek over een Engelse avonturier, die als voorbeeld voor Geheim Agent 007 had kunnen dienen. We hebben het over Fitzroy Maclean, ervaren diplomaat voor Groot Brittannië, klaar met zijn saaie job en klaar om avonturier te worden. De daad bij het woord: hij neemt de trein naar Moskou. Stante pede verandert zijn leven in een achtbaan:
“Vanuit Moskou zou ik, indien menselijkerwijs mogelijk, doorreizen naar de Kaukasus en Centraal-Azië, naar Tasjkent, Buchara en Samarkand. Nu al, terwijl ik naar naar het voorbijrazende grijze, drassige platteland keek, zag ik in mijn verbeelding de grillige bergen van Georgië, de gouden woestijnen, de groene oases en de zonovergoten koepels en minaretten van Turkestan voor me. Plotseling werd ik daar in het schemerdonker overvallen door een intens gevoel van opwinding.”
Onverzadigbaar nieuwsgierig
Het is een onverschrokken kerel, deze Fitzroy. Gedreven door nieuwsgierigheid/sensatiezucht/eigenwijsheid (naar keuze inzetbaar) gaat hij Oostwaarts. Hij is onverzadigbaar nieuwsgierig naar wat er bijvoorbeeld in Rusland gebeurt. En hoe de wereld eruitziet als je daarna verder oostwaarts gaat, naar Novosibirsk, Turkestan, Bakoe aan de Kaspische Zee, en verder overvaren naar Krasnovodsk, via de Trans-Kaspische spoorlijn naar Samarkand, Buchara en Tasjkent.
Gemakkelijk was dat in 1949 zeker niet, maar hij had privileges. Dankzij zijn politieke carrière had hij goede contacten met allerlei landen, sprak hij zijn (Slavische) talen en zat warm genoeg bij kas om alles te bekostigen. Maar het belangrijkste: hij had een rubberen geest en gedroeg zich als een krasvaste Britse flegmaticus, zodat hij de vreemdste situaties kon relativeren.:
“Vanaf Novosibirsk was ik van plan niet langer de Siberische lijn te volgen maar naar het zuiden af te buigen langs de Turksibspoorlijn, die in Novosibirsk samenkomt met de Trans-Siberische lijn en de stad met Turkestan verbindt. Na alles van de stad te hebben gezien wat ik wilde, sloot ik dus aan in de rij voor een kaartje. Urenlang verplaatste ik verveeld mijn gewicht van mijn ene naar mijn andere been. Na maar liefst tien uur wachten had ik het geluk het laatste beschikbare kaartje naar Biejsk te bemachtigen, drie- à vierhonderd kilometer zuidwaarts aan de voet van het Altajgeberte. Daarna werd het kaartjesloket met een klap gesloten en maakte de rest van de rij het zich gemakkelijk om geduldig nog eens vierentwintig uur te wachten tot de trein van de volgende dag bijna naar Biejsk vertrok en er een nieuwe voorraad kaartjes in de verkoop ging.”
Schijnprocessen in Sovjet-Unie
Zo laconiek als Fitzroy zijn reisongemakken beschrijft, zo serieus noteert hij dubieuze acties in naam van het Sovjet regime. Zoals een zuivering van sovjet-functionarissen van een in ongenade gevallen deel van een partij. Scherp analyseert hij hoe de arme functionarissen dagen-, wekenlang in schijnprocessen moeten verschijnen waar nepverklaringen worden voorgelezen over al hun vermeende misdaden tegen de partij, zogenaamd ondertekend door hun familieleden, vrienden en partijgenoten. En als al die belastende bewijzen niet voldoende waren, werden ook de nachten (die de partijleden in de gevangenis doorbrachten) benut om de wil van de functionarissen te breken. Zodat ze uiteindelijk een bekentenis tekenden die hen voorgoed in Siberië deed belanden.
Een uitermate flamboyant tijdsdocument dus, over met name de SovjetUnie, dat wegleest als een avonturenroman.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
