Oorlogsthriller hoort in de eregalerij van het Nederlandse boek
[Recensie] Met Passchendaele Operatie Rode Modder heeft de Nederlandse topschrijver Michiel Janzen opnieuw een meesterwerk geschreven. Het schokkende verhaal speelt grotendeels in de loopgraven van Vlaanderen gedurende de Eerste Wereldoorlog. Hoofdpersoon is de Ierse gevechtsvlieger Stan O’Connor, die de opdracht krijgt om een brief met een geheime boodschap te bezorgen bij de militaire leiding aan het Vlaamse front. Duitse en Engelste troepen zijn daar verwikkeld in een bittere loopgravenoorlog. Voor hij zijn brief kan afgeven wordt O’Connor uit de lucht geschoten en stort neer in een bomkrater tussen de linies. Vanaf dat moment draait alles om de geheime boodschap in handen te krijgen.
Het predicaat meesterwerk is om meerdere redenen van toepassing op Passchendaele Operatie Rode Modder. Allereerst om de manier waarop Janzen de verschrikkingen van de loopgravenoorlog tot leven wekt. Elke reddingspoging wordt met grof geweld bestreden door het andere kamp, zonder dat de zwaargewonde O’Connor kan ontsnappen. De lezer is erbij als een granaat inslaat in een tank, waarbij mens en machine in een oogwenk veranderen in een vuurbal. Het slagveld is een dodenakker, waar kadavers van paarden en lijken van soldaten liggen te rotten in zompige modder tussen rondkruipende ratten. Fraai is het niet, maar wel realistisch. Er is niets heldhaftigs aan een oorlog, zo luidt de onuitgesproken boodschap van Michiel Janzen.
Rondsoppen in natte loopgraven
De tweede pluim die Janzen volop verdient, is de nauwgezetheid waarmee hij de omstandigheden schetst in het begin van de twintigste eeuw. Ook in zijn drie vorige thrillers blonk hij uit met zijn scherpe oog voor waarheidsgetrouwe details, die hij combineerde met een gewaagde missie die de geschiedenis zou bepalen. Topmilitairen, plaatsen, gebeurtenissen, Janzen bestudeert ze voordat hij erover schrijft. Werkelijkheid en fictie verweeft hij zo met elkaar, dat zijn thrillers lijken op echte onthullingen.
Ook Passchendaele Operatie Rode Modder klinkt de werkelijkheid aan de fantasie. Soldaten soppen rond in loopgraven waar het stinkt naar uitwerpselen, communicatie gebeurt via handgeschreven briefjes en een telegraaf, transport gebeurt grotendeels met paard en wagen. Maar de brief met de geheime boodschap die het lot van Europa zou bepalen, is een verzinsel.
Ook het grotere plaatje verliest Janzen niet uit het oog, want Engeland vocht aan twee fronten. Ierland was toen nog een Britse kolonie, waar het gewapende verzet broeide tegen de Engelse overheerser, die de rebellie neersloeg met harde hand. De onderhuidse spanningen tussen Engelsen en Ieren is voelbaar tot in de loopgraven aan het front.
Maar complex is het verhaal nooit, ondanks de vele aandachtspunten die Janzen erin heeft gestopt. De focus blijft op O’Connor en zijn brief in de bomkrater, tussen het oorlogsgekletter. Een knappe prestatie, vooral omdat Janzen de vraag openlaat wie de helden en wie de boeven zijn. De Duitsers zijn niet de boosdoeners, zij lijden even hard onder de erbarmelijke omstandigheden.
Kille strategen
Janzen richt de spotlight wel op de Engelse commandanten, die hij neerzet als kille strategen die nippen van hun thee en scones met cream eten terwijl ze besluiten om gifgas los te laten op de vijand. Hun militaire loopbaan vinden ze belangrijker dan het lot van soldaten die voor hen vechten. De gewonde piloot mag doodgaan, als de brief maar in veiligheid wordt gebracht.
Ongebreidelde macht maakt onmenselijk, dat is wat blijft hangen. Een boodschap die vroeger en nu van waarde is en die Janzen subliem heeft verwerkt in een zorgvuldige reconstructie van een bijna vergeten oorlog vlakbij. Een wrede thriller die geloofwaardiger is dan je als lezer zou willen. Met opnieuw zo’n meesterwerk hoort Michiel Janzen thuis in de eregalerij van het Nederlandse boek.
–
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
