Een portret van een geniale schrijver
[Recensie] Een ijdele man met een bijzonder sterk libido, een geniaal schrijver en een ongenadige pestkop. Dat is het beeld van Philip Roth (1933-2018), dat zijn biograaf Blake Bailey schetst in een nu al om diverse redenen beroemde biografie.
Philip Roth heeft een omvangrijk oeuvre nagelaten. Tegelijk liet hij zijn stem horen in de politiek van de VS. Een man die aan de goede kant van de geschiedenis heeft gestaan. Een niet altijd even sympathieke man, zo blijkt wel uit zijn biografie. De mensen die ruzie met hem kregen, moesten lijden onder zijn vileine pen. Maar ook was hij een man met een groot hart voor zijn vrienden.
Voor Blake Bailey, de door Roth zelf aangewezen biograaf, is de biografie niet het succes waarop hij hoopte. De kloeke biografie was nog maar amper verschenen, of de schrijver raakte in opspraak. Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag, aanranding en verkrachting. Zo´n beschuldiging is in de VS dodelijk, al ontkende Bailey in alle toonaarden.
De uitgever nam de biografie uit de roulatie. Wellicht ook omdat in de VS kritiek kwam op de al te gretige beschrijving van Roth´s liefdesleven. Buiten de VS kwam de biografie evenwel gewoon in de handel en alom verschenen vertalingen, zoals nu ook de Nederlandse. Het is terecht, want het is een goed geschreven en goed gedocumenteerde beschrijving van het leven van de schrijver.
Roth was een van de grote Joods-Amerikaanse schrijvers. In eigen kring werd hij niet altijd gewaardeerd. Hij zou antisemitisch zijn, lijden aan zelfhaat. Hij ontkende dat steevast. In zijn romans was hij kritisch op benauwende Joodse cultuur, waarin hij was opgegroeid. Maar vooral was er de humor, waarmee hij alles beschreef. En natuurlijk zijn onverbloemde beschrijving van de seks, zoals in Portnoys Complaint. Misschien werd hem dat nog wel meer kwalijk genomen.
Ook onder feministen was hij niet geliefd vanwege zijn vele relaties, zijn mislukte huwelijken en natuurlijk ook vanwege zijn beschrijving hiervan. Zijn huwelijken met Maggie Martinson en Claire Bloom ontaarden in giftige relaties. In beide gevallen was eigenlijk van tevoren duidelijk, dat er geen zegen op die huwelijken rustte.
Gevraagd waarom hij dan toch trouwde, antwoordde hijzelf, dat hij een te groot verantwoordelijkheidsgevoel had. Met Maggie trouwde hij vanwege haar zwangerschap, die later bedrog bleek. Met Claire, ja, waarom? Vooral omdat ze al zolang met elkaar omgingen en ze leed onder de onzekerheid van een relatie met Roth, die veelvuldig overspel pleegde.
Bailey geeft de seksuele escapades van Roth inderdaad alle ruimte. Maar om nu te zeggen dat hij dat verlekkerd heeft gedaan is overdreven. Veel aangenamer is zijn beschrijving van Roth als ruziemakende collega in het literaire landschap van de vorige eeuw. Want ruziemaken kon hij. Een in zijn ogen oneerlijke recensie kon resulteren in een langdurige vijandschap.
In zijn Complot tegen Amerika onlangs verfilmd in een schitterende serie, leek hij een vooruitziende blik te hebben. Bijna iedereen vergeleek de opkomst van Trump met de historie van Charles Lindbergh zoals Roth die zag als die de verkiezingen van 1942 had gewonnen. Dat hij nog meemaakte dat Trump aan de macht kwam was voor hemzelf een gruwel. Vriendschappen gingen hem het best af met niet-concurrerende collega-schrijvers. Of grootheden als Malamud en Bellow, hoewel ook hier de vriendschap wel eens krassen opliep. Bailey is een goed schrijver en heeft een aantal mooie biografieën op zijn naam, zoals die van John Cheever en Richard Yates. Deze van Philip Roth past best in dit rijtje. Dat hij in de VS gecanceld is, is pijnlijk. De geschiedenis zal uitmaken of het terecht is.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
