Reflectie op Simone Weil
[Recensie] Filosofe Alicja Gescinska voegt in dit boek aan het essay van Simone Weil Politiek zonder partijen een inleiding en een analyse aan toe van haar eigen hand. Gescinska (1981) is afkomstig uit Polen en woont in België. Ze is filosoof en schrijver en schreef een roman, een dichtbundel en levensbeschouwelijke non-fictie.
Simone Weil (1909-1943) was een Frans filosoof, historicus en mysticus. Ze vocht als vrijwilliger in de Spaanse burgeroorlog en zat in het verzet tijdens WOII. Ook was ze een medestudent van Simone de Beauvoir. Bij leven werden slechts enkele van haar teksten gepubliceerd. Na haar dood zette met name Albert Camus zich in voor de uitgave van haar volledige werk.
Er zijn mensen die Simone Weil bij de grootste denkers uit de geschiedenis vinden thuishoren, anderen denken eerder dat zij niet goed wijs was. Haar denken was chronisch onmodieus, zegt Gescinska, en stond voortdurend buiten de intellectuele trends en gangbare levensbeschouwelijke stellingen. Ze had een buitengewoon geprivilegieerde bourgeois achtergrond, maar had ook een oprechte bekommernis met het lot van de armen en verdrukten. Zo ging ze een jaar werken in verschillende fabrieken en trok ze naar het platteland om deze groepen te onderzoeken. Weil geloofde in een onwrikbare betekenis van de individuele vrijheid en tegelijkertijd ook nog in een vorm van goddelijke genade als bepalende kracht in het leven. Kortom, haar denken stond bol van de paradoxen, en was een eigenaardige figuur.
Aandacht is één van de belangrijkste begrippen in Weils filosofie, zegt Gescinska. Het betekent voor Weil een ultieme gerichtheid op de ander, op een probleem, zichzelf wegcijferend, wat even moeilijk is als zeldzaam.
In haar essay beschrijft Weil eerst hoe het woord ‘partij’ wordt gebruikt, en hoe de geschiedenis partijen heeft doen ontstaan. Volgens deze auteur zijn democratieën met de macht van het grootste getal geen goed op zich, maar middelen om het goed te bereiken. Echter dat lukt niet, omdat politieke partijen voornamelijk bezig zijn om hun eigen bestaan veilig te stellen. De wil van het volk te vervullen verdwijnt daardoor naar de achtergrond. Niemand denkt dan nog zelf, zegt Weil, maar is nog slechts ‘voor’ of ‘tegen’ een mening. Een remedie van wat er dan in de plaats van een politieke partij moet komen geeft zij echter niet.
Gescinska vraagt zich in haar analyse af of politiek zonder partijen een (on)mogelijke wens is of een (on)wenselijke mogelijkheid. Ze vindt de vraagstelling van Weil uitermate prikkelend, origineel en relevant, maar niet uit te voeren. Ze waardeert Weil toch, omdat het de taak is van de filosoof om de juiste vragen te stellen bij een maatschappelijk probleem, niet zozeer om met de juiste antwoorden te komen.
Weil neemt ook haar toevlucht tot de Bijbel in haar beschrijving van politieke partijen. “Een goede boom kan geen slechte vruchten dragen,” citeert zij. Gescinska bekritiseert dit. Volgens Weil is er één waarheid, maar Gescinska vindt dat een gevaarlijke conclusie.
Gescinska vergelijkt Weil ook nog met de filosoof Hannah Arendt. Daar besteedt zij een aantal pagina’s aan. Arendt bestrijdt echter, in tegenstelling tot Weil, de sentimenten, die volgens Arendt anti-politiek zijn.
Politiek zonder partijen is een dun en helder geschreven boekje, waarin op een goede manier gereflecteerd wordt over dit werkje van Simone Weil, maar waarbij het de vraag is wat deze gedachtes voor nut hebben. Het is wel zo dat een belangrijke geschiedenis in het denken wordt weergegeven, maar of we nu echt af moeten van politieke partijen is na lezing van dit boek nog steeds niet duidelijk.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
