Fietsend naar het einde
[Recensie] Wie hoopt op spannend literair vuurwerk à la Michel Houellebecq in Ramkoers, de roman uit 2021 van literair vertaler Martin de Haan, komt enigszins bedrogen uit. We kennen De Haan als literair vertaler van onder andere Diderot, Kundera, Proust en natuurlijk van Houellebecq. De Haan is de vaste vertaler van deze beroemde Franse schrijver, hij vertaalde dusver al zijn boeken. De Haan schreef eerder een boek over het werk van Houellebecq en zijn fascinatie voor deze schrijver, Aan de rand van de wereld. Ramkoers is De Haans eerste roman. In deze roman gaat het maar zijdelings over literatuur, af en toe gebruikt De Haan een citaat van een van de door zijn vertaalde schrijvers, maar Ramkoers gaat vooral over een andere passie van De Haan: fotografie. De Haan is sinds enige jaren een niet onverdienstelijk fotograaf die graag experimenteert met zaken als infrarood beelden en zich verdiept in de werking van camera’s.
De hoofdpersoon in Ramkoers is fotograaf Jasper van den Berg. Jasper is een wat saaie dertiger die redelijk teruggetrokken leeft. Hij verdient zijn geld door foto’s te maken van huisdieren en af en toe van baby’s en een plaatselijke winkelier. Vooral het werk aan de jaarlijkse poedelkalender is een grote klus. Zijn vriendin Hannah woont in Noord-Spanje, ze zien elkaar niet al te vaak, wel zo rustig. Elke dag moet Jasper zich weer motiveren om aan het werk te gaan, hij is zelden tevreden over zijn inspanningen, hij vindt dat hij altijd meer had kunnen doen. Jasper weet veel van fotografie en van camera’s. De Haan neemt alle tijd om de lezer te vertellen over dit boeiende vak, als je weinig met fotografie hebt zijn die passages taai om te lezen.
Alles in Jaspers leven verandert als de nieuwszenders aankondigen dat een enorme meteoriet met een noodsnelheid, ‘ramkoers’, op de aarde afkomt. Deskundigen spreken elkaar tegen, de een gelooft dat het voor zeventig procent zeker is dat de meteoriet de aarde zal treffen, anderen denken dat de kans maar dertig procent is. De eerste dagen na het bericht gebeurt er nog niet zo veel, mensen doen er lacherig over. Jasper fotografeert gewoon door. Als de berichten alsmaar somberder worden begint het dagelijks leven te veranderen. Mensen realiseren zich dat hun leven op korte termijn mogelijk ten einde komt. Sommigen werken to do lijsten af, andere wachten gelaten op wat er komt. Jasper besluit naar zijn Hannah te reizen, samenzijn als het einde komt. En zo begint hij aan een lange reis naar Spanje. Hij stapt in de auto, de eerste kilometers gaan nog goed, maar dan komt hij in eindeloze files terecht. In Noord-Frankrijk raakt de benzine op, er zijn steeds meer opstootjes, het wordt gaandeweg gevaarlijk. Hij leent een fiets en probeert zo verder te komen. Jasper overnacht op verlaten campings, is als enige te gast in kasteeltjes die tot hotel zijn verbouwd. Soms reist hij met iemand samen, dan is hij weer dagen alleen. De Haan besteedt tientallen pagina’s aan hoe Jasper aan eten komt, wat hij eet, hoe hij slaapt en waar. Dat had korter gemogen.
En zo kabbelt het boek 350 bladzijden voort. Jasper is geen grote denker, heeft geen verheven gedachten, hij wil alleen maar naar zijn vriendin en daar samen het einde van de wereld afwachten. De mensen die Jasper tegenkomt zijn daarentegen vaak interessanter dan hijzelf. In het commentaar wat zij geven op het leven van Jasper in het bijzonder en de wereld in het algemeen zit vaak een bijtend sarcasme waardoor er zo nog hier en daar wat te genieten valt in de roman. Zo stelt een advocaten echtpaar, Jasper moet hun baby fotograferen, dat vertalen en fotograferen min of meer hetzelfde zijn. “… een vertaler doet in feite niets meer dan de tekst overtypen in een andere taal, ‘het is een beetje zoals fotografie, sorry als ik het zeg maar het is natuurlijk wel zo. Het origineel is er al, je hoeft het enkel nog te reproduceren.’” De Haan zal dit mogelijk zelf wel eens te horen hebben gekregen, als vertaler én als fotograaf.
Opvallend is hoe gelaten iedereen in Ramkoers is. De meeste mensen die Jasper tegenkomt gaan gewoon door met hun leven, bakken brood voor het dorp, serveren koffie in het plaatselijke café. Af en toe ziet hij op afstand rumoer, raken plunderaars slaags met de politie, de steden mijdt hij, maar in de dorpen is haast niets aan de hand. De roman straalt hierdoor een bijzondere rust uit, op het ongeloofwaardige af. Je zou toch denken dat als zich het einde der tijden aandient, een grote ontwrichting van de samenleving het resultaat is: rekeningen worden verheffend, massale plunderingen en rellen vinden plaats, hulpdiensten en het gezag vallen uit, wetteloosheid, moord en verkrachting zijn het gevolg. Alles wat slecht is komt in mensen naar boven, niemand is dan meer veilig, ieder voor zich, de laatste weken tot het einde. Wat doet de mensheid in zo’n geval? Dat had toch tot meer boeiende bespiegelingen a la Houellebecq kunnen leiden. In Ramkoers moeten we het doen met fotograaf Jasper die nog wat verder fietst richting Spanje.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
