Een goede boodschap in Sci-fi
Het zal voor de meesten niet als verrassing komen dat ik begaan ben met de natuur en met klimaatverandering. De stijgende gemiddelde temperatuur van de atmosfeer, die leidt tot onder andere extreme weersomstandigheden, zeespiegelstijging, oceaanverzuring en aantasting van landbouwgebieden, baart mij ernstig zorgen. Dit vooral omdat menselijke activiteiten, met name het uitscheiden van broeikasgassen, een belangrijke rol spelen bij deze ontwikkeling. Het is ondanks jaren van mooie beloften nog niet gelukt minder CO2 en andere gassen de lucht in te pompen en terwijl temperatuurrecord na temperatuurrecord wordt gebroken, behandelt de politie jongeren die protesteren voor een leefbare toekomst hardhandiger dan onrust stokende voetbalsupporters. Als bezorgde burger die iets te bang is om een snelweg te blokkeren, blijven er weinig mogelijkheden over je stem te laten horen. Maar een schrijver beschikt over een extra podium. Dat is de reden dat ik zelf over klimaatverandering schrijf en in de klimaatbundels die ik samenstel, ook anderen de gelegenheid geef zich over dit onderwerp te uiten. Alle kleine beetjes helpen.
Oorzaken
Dit moet de auteur van dit boek ook gedacht hebben. Na veertig jaar onderzoek naar luchtkwaliteit bij het Energieonderzoek Centrum Nederland zag ook hij dat het klimaatprobleem niet met passende urgentie werd bezien en hij koos ervoor zijn ideeën over de oorzaken van klimaatverandering, maar ook mogelijke oplossingsrichtingen, op papier te zetten. Hiervoor koos hij de vorm van een SF-roman.
Beschavingen
Ten eerste ben ik blij met wetenschappers die voor het SF-genre kiezen en ten tweede juich ik serieuze aandacht voor klimaatverandering in ons genre van harte toe. Dit boek kan dus rekenen op mijn sympathie. Voeg daarbij dat het vlot leest, met hooguit wat ontbrekende woordjes en een paar foutjes, maar niet genoeg om het leestempo te vertragen. Wat de actie en dialogen in het verhaal betreft, zijn er geen onnodige beschrijvingen of uitwijdingen. Het verhaal bevat een aantal interessante ideeën, zoals de verschillende buitenaardse beschavingen en hun conflicten, en het feit dat ze de Aarde niet kunnen bezoeken, maar alleen via gekoppelde zwarte gaten met ons kunnen communiceren (wat leidt tot enkele goed uitgedachte situaties).
Intellect
De bedachte buitenaardse wezens zijn niet heel modern, maar deden denken aan SF uit de jaren ’40 en ’50. Dit gold ook voor het alwetende vertelperspectief – dat tegenwoordig ook niet zo vaak meer gehanteerd wordt. Ik vond dat niet heel bezwaarlijk, want ik ben fan van de verhalen uit die tijd. Het probleem van klimaatverandering zelf is natuurlijk wel van nu (ook wordt het centrale echtpaar gevormd door twee vrouwen, die liefdevol met elkaar omgaan). Mijn intellect werd met regelmaat geprikkeld, bijvoorbeeld door de beschrijving van zwaartekrachtlenzen en hoe je daarmee enorm scherpe beelden van verre planeten (en zelfs het verleden, van een afstand) kunt genereren. Dit is een goede zaak bij een SF-roman. Dat het proza een heel stuk beter had gekund, met bijvoorbeeld vloeiender dialogen en minder passief taalgebruik, wil ik de schrijver vergeven, want dit is zijn eerste boek. Maar misschien was het beter geweest eerst wat andere werken te schrijven, die dan in de kast bleven staan, voordat hij aan dit boek begon. Minder vergevingsgezinde lezers dan ik zullen volgens mij wel over zulke zaken struikelen.
Stroomdiagram
Helaas heb ik een paar iets grotere kritiekpunten, waardoor ik dit boek niet zomaar aan iedere lezer kan aanbevelen. Het eerste is dat het verhaal te vaak onderbroken werd door uitleg. Niet alleen van de mechanismen achter klimaatverandering, maar ook van begrippen als ‘panspermia’ of wat een ruimtelift eigenlijk is – er stonden zelfs referenties bij en een keer een stroomdiagram. Andere uitleg geschiedde in de vorm van dialogen, volgens het bekende ‘As you know, Bob’-principe. Ik ben echt geen ‘show, don’t tell’-purist, maar hier kwam het verhaal wel tot stilstand. Een auteur als Kim Stanley Robinson staat er ook om bekend veel informatie over de lezer uit te storten, maar die doet dat dan nog op originele manieren. Het was hier weinig subtiel en had in elk geval een stuk korter gekund.
Communicatie
Ik moest overigens ook aan Kim Stanley Robinson denken door de breedte van klimaatgerelateerde thema’s die worden aangestipt. Zo is er aandacht voor ‘geo-engineering’, maar ook voor nieuwe financiële systemen via de ‘blockchain’. Het tweede kritiekpunt dat ik wil aanstippen, heeft daarmee te maken. Want er worden heel wat mogelijke oplossingsrichtingen aangewezen in dit verhaal, maar mensen kunnen ze niet implementeren. Het is uiteindelijk hulp van buiten waar het van afhangt of het klimaat hersteld wordt. De menselijke hoofdpersonen kunnen alleen maar proberen de communicatie in stand te houden en moeten verder maar afwachten. Terwijl ik denk dat de auteur hoop wil bieden, suggereert hij hier eerder dat we zelf niets kunnen beginnen tegen klimaatverandering, omdat we nu eenmaal onderling te verdeeld zijn. Alleen buitenaardsen zouden er, tegen onze wil in, nog toe in staat zijn. Ik denk dat de auteur hier wat meer over had moeten nadenken.
Tijdsperiode
Maar misschien het belangrijkste kritiekpunt is het derde. Want waar Robinson in zijn The Ministry for the Future de gevolgen van klimaatverandering duidelijk in beeld brengt, bijvoorbeeld door de gevolgen van hittegolven en overstromingen te beschrijven, ook voor de directe hoofdpersonen, blijft het hier een abstract probleem, ook voor de karakters die we volgen. De lezer wordt wel verteld dat het ernstig is, en dat het behoorlijk warm is voor vroeg in het jaar, maar de consequenties van klimaatverandering worden niet getoond, zodat de lezer ook geen kans krijgt zich daarmee te identificeren. Als de Aarde wordt gegijzeld en het snel mis dreigt te gaan, had ik als lezer geen enkel idee van de tijdsperiode waarin dit zich afspeelde. Dit maakt extra duidelijk dat het boek is bedoeld om een idee over te dragen over mogelijke oplossingsrichtingen, maar niet veel meer dan dat. En dan blijkt een boek met een boodschap die niet is gevat in een complete verhaalwereld, toch niet zo overtuigend.
Handschoen
Maar ik vind wel dat wat de auteur bespreekt, het waard is bediscussieerd te worden en bovendien zitten er echt wel een paar goede SF-ideeën in, vooral als het om de betrokken buitenaardse beschavingen gaat. Verwacht echter geen wereldliteratuur of SF die je lang bij zal blijven. Vooral hoop ik dat ook andere Nederlandstalige SF-schrijvers de handschoen zullen oppakken en dit thema in hun boeken gaan incorporeren. Want dat het vijf voor twaalf is en onze planeet wordt gegijzeld, dat heeft de auteur van dit boek echt wel scherp gezien.
—
Ook verschenen op Hebban
