Kan de zon nog schijnen als het knelt?
Alles wat knelt is een perfecte titel voor de bundel korte, aangrijpende verhalen van Mariska Hammerstein (1953). In alle verhalen ‘knelt’ het bij de hoofdpersonages. Hammerstein is bekend als kinderboekenschrijfster en auteur van jeugdgedichten en – verhalen. In 2022 verscheen haar eerste bundel met verhalen voor volwassenen. En met het nodige succes, want de bundel was te vinden op de longlist van de Hans Vervoortprijs 2023.
Mariska Hammerstein schrijft vanuit het perspectief van haar hoofdpersonages over realistische gebeurtenissen. Ze doet dat in een sobere stijl; bij deze auteur geen wollig taalgebruik maar kernachtig proza. Haar verhalen beginnen, zoals goede korte verhalen behoren te doen, meteen in de handeling en de lezer wordt meteen het verhaal in getrokken. In het eerste verhaal, bijvoorbeeld: “Leo belt nooit zonder reden. Gewoon vragen hoe het met je gaat is niet zijn gewoonte. Zelfs nu niet, hoewel hij weet dat Willem – twee weken en een dag geleden– plotseling aankondigde dat hij haar een tijd niet wilde zien omdat hij moest nadenken over hun relatie.” Zo’n begin triggert je. Wat is er gebeurd? Waarom belt Leo? Wat heeft er tussen Willem en Annette Kloosterboer, het personage dat de verteller is in het verhaal Fantoomjacht, plaatsgevonden? De verbeelding wordt meteen aan het werk gezet. Het verhaal gaat over een zeilschip dat met zes opvarenden aan boord verdwenen is. Nu is er een lijk gevonden. Willem was de vriend van een van de verdwenen zeilsters en is niet mee gegaan omdat het niet uitkwam met zijn werk. Dat laatste deel van die zin zorgt voor spanning in het verhaal. Het zou toch niet…? Annette heeft Willem leren kennen in Ajaccio,waar Willem destijds ook zijn verdwenen vriendin heeft leren kennen. In veertien pagina’s zet Mariska Hammerstein een strak verhaal neer, vol onverwachte wendingen en ze voert de spanning op tot de ontknoping.
Eindeloos bidden
De bundel is gevarieerd en bevat verhalen die je bijblijven. Zoals Grijze bruid dat teruggrijpt op de zestiger jaren van de vorige eeuw. Elsje zit in de kleuterklas bij het hoofd van de kleuterschool, juffrouw Rozemeijer. In enkele zinnen wordt dit personage overtuigend neergezet: “Juffouw Rozemeijer was al zo oud dat ze in het aangrenzende bejaardenhuis woonde. Ze droeg grijze mantelpakken met donkerbruine veterschoenen eronder. Ze had een kleiachtig gezicht en stijf gepermanente krullen.” Heel anders dan juffrouw Marijke uit de parallelklas: “die jong was, leuke truien en hippe broeken droeg en altijd lachte.” De sfeer van de kleuterschool van vroeger waar je niet op schoenen mocht lopen maar op sloffen, de regeltjes en het eindeloos bidden komen terug in het verhaal. Elsje wil natuurlijk liever bij Marijke in de klas zitten het volgend schooljaar en bidt daarvoor tot God. En wat een plot!
De merel of de kat?
In alle verhalen knelt het, schuurt het en lijkt de zon niet te schijnen. Zoals in het verhaal over de relatie tussen twee veertigers, dat een bizarre wending krijgt op de spoedeisende hulp in Frankrijk. Of over Philip en Karin die in een grachtenhuis wonen waar het lijkt te spoken en naar lavendel ruikt. Op een gegeven moment heeft hun baby een kras op zijn gezicht. Het leidt tot verwijdering. Fantasie speelt eveneens een rol in de verhalen. Zo woont Merel samen met Victor. Merel haat de kat van Victor. ‘Vogels’ en katten zijn geen gelukkige combinatie. Wie gaat het winnen, de vogel of de kat?
Moet ik dan dwijnen (verdwijnen)?
Hammerstein legt ook mooie verbindingen. In het verhaal ‘Issie Dissie Dou’ (een kinderliedje) schrijft Marlies naar een vriendin die ze al twintig jaar niet gezien heeft. Marlies was onderdeel van een groep die haar pestte, maar het verhaal kantelt als blijkt dat die vriendin “iets gedaan heeft wat je alleen bij je beste vriendin mag verwachten.” In dit verhaal komen allerlei kinderliedjes voor, waardoor je denkt aan de tijd waarin jij die liedjes zong. In het verhaal De vertaalster vertaalt Cathelijne als intermediair in een relatie brieven. De Amerikaan waarvoor ze dat doet woont in Lowell. Hammerstein legt meteen de relatie naar auteur Kerouac: “Wie Lowell kent, begrijpt maar al te goed Kerouacs verlangen om On the road (Kerouacs bekendste boek) te zijn.” In een zin creëert ze zo een hele wereld. Of over het geroddel dat ontstaat als een docent Nederlands zelfmoord pleegt en er gekeken wordt naar een leerling op wie hij verliefd zou zijn geweest. Wat betekent dat voor dat meisje? De titel van dit verhaal verwijst naar een liefdesgedicht uit de Middelnederlandse literatuur: Ick moet van rouwe dwijnen dan.
Het meest indringende verhaal is dat over Mia en haar broer Frits. Frits heeft zijn relatie met Margriet afgebroken omdat hij “moest nadenken over zijn gevoelens.” Mia weet dat het haar schuld is, een traumatische gebeurtenis in het verleden is de oorzaak. Een verbijsterend verhaal, zo vol gevoel en verfijning opgeschreven. Ook hier weer heeft Hammerstein ‘terloops’ iets prachtigs in het verhaal geweven, een verwijzing naar het existentialisme van Sartre. Beschouwt het existentialisme niet iedere persoon als een uniek wezen, verantwoordelijk voor eigen daden en eigen lot?
Wanneer Alles knelt kan er ook verlossing komen. De ‘twist’ in elk verhaal loutert, geeft een nieuw perspectief, bevrijdt. Mariska Hammerstein overtuigt met deze verhalenbundel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
