Een leven vol schaamte
Drie notitieboekjes en drie foto’s heeft Osamu Dazai nodig. Drie foto’s, als inleiding, om ons mee te nemen op de levenswandel, beschreven in drie notitieboekjes, van Yoza Oba, het hoofdpersonage in Als mens mislukt.
Osamu Dazai, pseudoniem voor Shuji Tsuchima (Kanagi 1909 – Tokio 1948) had een moeilijk leven waarin tuberculose, drank- en drugsverslaving, vrouwen, marxisme en diverse zelfmoordpogingen een grote rol speelden. Samen met zijn minnares, Tomie Yamazaki, maakte hij op zijn 39e verjaardag (19 juni 1948) een vroegtijdig einde aan zijn leven, een liefdesdood, een passionele dood. Zijn Als mens mislukt was pas enkele weken voordien voltooid. Hij ligt begraven op de begraafplaats van de Zenrinjitempel in Tokio. Samen met onder andere Mijn laatste jaren ( 1936 ) en De ondergaande zon ( 1947 ) wordt Als mens mislukt ( 1948 ) nog steeds wereldwijd gelezen.
Clown
Ondanks zijn zwakke gezondheid is Yoza een pientere jongen, zeer verstandig. Er zijn echter elementen die hem toch niet maken tot wat hij zou moeten zijn: hij heeft het lastig met het leven en alles wat daarbij komt kijken. Maar vooral, hij heeft het lastig in de omgang met mensen.
“ Het lijkt er eenvoudigweg op neer te komen dat ik nog steeds niets begrijp van wat er in mensen omgaat. De angst dat mijn idee van geluk in tegenspraak is met het idee van geluk van alle anderen in deze wereld, die angst zorgt er soms voor dat ik ’s nachts lig te woelen en te kreunen tot ik er bijna gek van word “.
Hij maakt deel uit van een welstellende familie en hij komt niets te kort. En toch, … onbegrip, angst, vertwijfeling, wantrouwen en dreigende vereenzaming dwingen hem om zijn ware ‘ik’ te verbergen. De oplossing: de clown uithangen.
“ Het was mijn ultieme manier om de liefde van de mensen te winnen. […] Door me voor te doen als clown slaagde ik er toch in enige verbinding te krijgen met de mensen. […] Ik was, met andere woorden, al snel een kind geworden dat nooit de waarheid sprak. “
Respect
Op school was hij vaak afwezig. Toch speelde hij het klaar om schitterende resultaten te behalen. Hij was een knappe kop en daardoor dreigde hij ‘respect te krijgen’. Ook dat boezemde hem een vreselijke angst in.
“ Op bijna volmaakte wijze mensen bedotten, om dan door een alwetende en almachtige persoon te worden ontmaskerd, vermorzeld en aan de schandpaal genageld, dat lot, erger dan de dood, was mijn definitie van ‘respect krijgen’. “
Vervreemding
Dat, waar Yoza zo voor vreesde, gebeurt uiteindelijk toch. Een klasgenoot kijkt dwars door zijn ‘toneelspelletjes’ heen. Zijn wereld stortte in, onrust en vooral angst beheersten meer en meer zijn leven. Steeds verder glijdt hij weg. Goedkope alcohol, drugs en vrouwen en het gebrek aan duidelijke doelstellingen in zijn leven teisteren zijn toch al zwakke lichaam. Morfine lijkt zijn laatste redmiddel, …
“ Voor mij was ‘de wereld’ dan toch een plek van bodemloze gruwel. […] Alles gaat gewoon voorbij. In deze wereld van de ‘mensen’, deze hel op aarde waarin ik tot nu toe heb geleefd, is dat volgens mij de enige aannemelijke ‘waarheid’.
Semi-autobiografisch
In dit verhaal zijn heel wat raakpunten te vinden met het leven van de auteur, maar ook duidelijke verschillen. Het turbulente studentenleven van het hoofdpersonage en de auteur zou je puur autobiografisch kunnen noemen: net zoals Yoza neemt Dazai zijn toevlucht in alcohol, seks en drugs. Het is voor hen de enige manier om in contact te blijven met de mensen en de samenleving. De totale vervreemding en drugs zorgen voor een ‘snelweg’ naar de fatale afloop, …
Tijdens het lezen van Als mens mislukt heb ik mij steeds de bedenking gemaakt of Osamu Dazai, zich wel thuis voelde in de Japanse, Aziatische beschaving. Hoe is het anders mogelijk dat je kan opgroeien zoals Yoza ( zeg maar Osamu ): het onvermogen om met mensen om te gaan is toch niet vanzelfsprekend. Was het de tijd waarin hij leefde? Was het de omgeving waar hij opgroeide? Vragen die onbeantwoord zijn wanneer je op zoek gaat naar de reden voor een tragisch-ongelukkig leven ( anders gesteld: het gebrek aan geluk ).
Van Gogh, Gauguin, Cézanne, Renoir, Modigliani, … Het impressionisme en de kleuren trokken hem aan. Keek hij verder dan dat? Wilde hij deel uitmaken van een andere, voor hem onbereikbare, cultuur? Wat speelde er allemaal in zijn verwarde hoofd?
Psyche
Deze tragedie voel je in elk woord, elke zin en elke bladzijde, … Ik zou dit boek dan ook graag het label ‘psychologische roman’ meegeven.
“ Zou ik eigenlijk gelukkig zijn? De waarheid is dat ik van kleins af aan geregeld een geluksvogel ben genoemd. Maar zelf waande ik me voortdurend in de hel? “
Waar loopt het dan fout? Wil Yoza wel echt gelukkig zijn? Of is de wil om gelukkig te zijn door zijn verwarde geest, zijn psyche verzwolgen?
In een ‘Voorbericht’ en een ‘Nabericht’ schrijft Osamu Dazai vanuit zijn eigen ‘ik’. De drie notitieboekjes worden ook in de ‘ik’-persoon geschreven, maar dan volledig vanuit het standpunt van Yoza Oba. In het voorbericht beschrijft de auteur de drie foto’s. In het nabericht vernemen we hoe de schrijver aan de drie notitieboekjes is gekomen. In het nawoord van Luk Van Haute, de vertaler, wordt het (semi)-autobiografische in twijfel getrokken.
“ Moeten we de ik-persoon in de notitieboekjes dus wel geloven? Hij zegt zelf dat hij als kind al ‘nooit de waarheid sprak’. “
Als mens mislukt is een zeer vlot geschreven boek, het voelt zelfs Westers aan, … De vlotheid van de schrijfstijl is echter geenszins een garantie op een vlotte ‘leeservaring’: geen page-turner. Osamu Dazai wisselt korte zinnen en zinnen van een woord af met zinnen van een halve bladzijde. Het gebruik van gepaste metaforen en nauwkeurige beschrijvingen van mensen en omgevingen stofferen het boek op een positieve manier. Her en der is er wel eens een vleugje humor te bespeuren.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
