Hoe een biograaf het werk afmaakt
Een indringende geschiedschrijving van Nederland als achtergrond van leven en werk van een bijzonder mens. Dat is de biografie van Anil Ramdas In wat voor land leef ik eigenlijk door Karin Amatmoekrim. En wat een indringend portret van een eng en miezerig land.
Over Anil Ramdas is veel gezegd en geschreven. Hij was een idealistisch intellectueel. Hij streefde beschaving na en zag de Westerse samenleving als ideaal. Daar zou hij zijn bijdrage aan willen leveren. Als migrant dacht hij een bijzondere inbreng te hebben.
Gearriveerd in een ogenschijnlijke tolerante samenleving en vrijwel onmiddellijk op het schild gehesen door de intellectuele elite van De Groene Amsterdammer, VPRO en NRC, maakte Ramdas een bliksemstart in de laatste decennia van de vorige eeuw.
Suriname
Amatmoekrim schildert die opkomst met een kritische noot. Hoewel Anil zichzelf als internationale intellectueel zag, was erin de lofzang op hem toch ook een ondertoon van “kijk eens, een allochtoon die mooi kan spreken en schrijven”. En die ook nog eens kritisch was op zijn land van herkomst, Suriname.
Daar lustte men in dit nog politiek correcte tijdperk wel pap van. Wat stiekem wel gedacht werd, kwam uit de mond van een migrant als onverdacht voor. Dat Ramdas naar mate hij langer in Nederland verbleef ook aanzienlijk kritischer werd op zijn nieuwe vaderland, werd in eerste instantie wel als verfrissend ervaren. Maar de lange tenen vergaten en vergaven het niet.
De tolerantie, zo schrijft Amatmoekrim, bleek een grote mate van onverschilligheid te zijn. En daar kwam verandering in met Pim Fortuyn met zijn kritiek op moslims en later Theo van Gogh. Na 9 september 2001 ging die verandering snel en populisten als Geert Wilders kregen ruim baan. Geholpen door media.
Veel eerder dan de spraakmakende elite in Nederland zag Ramdas dat de potentiële aanhang van de PVV niet zozeer de onderklasse is, maar veeleer de nog maar net welvarende middenklasse die de welvaart niet graag deelde met nieuwkomers. Hij weigerde begrip te tonen voor het racistisch onbehagen en noemde de PVV-aanhang ´white trash´.
Eenzaamheid
In het Nederland van post-Fortuyn kwam hem dat duur te staan. De messen werden geslepen. Tegelijk worstelde Ramdas met zijn innerlijke demonen, zijn alcoholisme, zijn eenzaamheid, trokken hem gaandeweg neer. En zijn tegenstanders maakten er dankbaar gebruik van.
Bovendien, Ramdas was een idealistische intellectueel. Hij wilde een bijdrage leveren aan de Westerse beschaving. En dat maakte hem in dit nieuwe tijdperk verdacht. Van oudsher is de Nederlandse intellectueel toch vooral een cynische mopperaar, die weinig heil verwacht van zijn inbreng. En nu het populisme in het centrum van de macht kwam, was er voor een idealist helemaal geen ruimte.
Waar In wat voor land leef ik eigenlijk in het begin nog wat typisch biografisch oplepelen van veelal bekende feiten is, komt Amatmoekrim nu op gang. Ze weet de veranderingen van na 2001 mooi te duiden en houdt het land een onverbiddelijke spiegel voor. Ze wekt de indruk, dat de neergang van Anil na zijn terugkeer van een driejarig correspondentschap in India, niet alleen door zijn zelfdestructieve houding kwam, maar zeker ook door de veranderde samenleving.
Wellicht dat Amatamoekrim met haar vergelijkbare migratieachtergrond dit zo goed weet te duiden. Ze schijft vloeiend en zeker in de tweede helft van deze biografie wordt het meeslepend. En zo wordt dit meer dan een leerzame al dan niet hernieuwde kennismaking met leven en werk van Anil Ramdas.
Politieke roman
De auteur gaat uitgebreid in op de enige roman van Ramdas, Badal. Critici zagen er het liefst een autobiografie in en maakten daar dankbaar gebruik van om de roman neer te sabelen. Hier werden oude rekeningen vereffend. Voor Ramdas was Badal veeleer een politieke roman over de veranderingen die zich in Nederland hadden voltrokken.
De hoodpersoon Harry Badal nam het zichzelf kwalijk, dat zijn generatie niet feller was geweest in de strijd tegen het populisme:
“Onze generatie had nog veel gepassioneerder moeten schrijven, nog betere films en tv-programma´s moeten maken, toen we nog gevaarlijk waren, toen we er nog toe deden.”
De verkwanseling van beschavingsidealen door de intellectuele elite was het thema van Badal. Dat was waar de roman over gaat. In wat voor land leef ik eigenlijk is in die zin eigenlijk een schitterende aanvulling op die roman. En wat wordt Ramdas, die in 2012 zelfmoord pleegde, nu gemist.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
