Schitterend psychologisch misdaadverhaal uit 1909: een klassieker
Scandinavische thrillers zijn populair, mede vanwege de psychologische aspecten in de verhalen. Iedereen kent auteurs als Jo Nesbø, Samuel Bjørk en Karin Fossum, maar wie kent nog Stein Riverton? De naam is het pseudoniem van journalist Kristoffer Elvestad Svenden (1884-1934). Een typische man die kickte op spektakel. Zo liet hij zich als journalist een dag opsluiten in een leeuwenkooi van het circus en was hij de eerste buitenlandse verslaggever die Adolf Hitler interviewde.
In dertig jaar schreef hij in dertig jaar achtennegentig misdaadromans. De ijzeren wagen wordt beschouwd als zijn meesterwerk. Riverton gebruikt hierin de verteller als een middel om de lezer op het verkeerde been te zetten. Maar hij gaat nog een stapje verder en daarmee (ontdek het zelf in het verhaal) was hij de eerste. Nesbø noemt Riverton de grondlegger van de moderne Noorse misdaadroman en naar Riverton is de prestigieuze misdaadprijs van Noorwegen genoemd.
Uitgeverij Houtekiet heeft het idee opgevat om een serie ‘Crime Classics’ uit te gaan brengen, die vaak nog niet eerder in het Nederlands beschikbaar waren. Men trapt af met De ijzeren wagen.
Poëtisch begin
Het verhaal begint poëtisch, liefelijk. Plaats van handeling is een hotel op een vakantie-eiland in Noorwegen. “De gasten lagen uitgestrekt in het hoge gras, knipperden met hun ogen tegen het zinderende licht en luisterden naar het geruis van de zee.” Riverton treft de loomheid prachtig: “Zelfs de gedachten die nooit rustten, dommelden nu in. Wie had er zin om te denken.” Het enige kabaal komt van een ijzeren kooi waarin een papegaai kabaal maakt.
Mooi zo’n tegenstelling aan het begin van het verhaal: vrijheid tegenover gevangenschap. Aan het eind van het verhaal blijkt pas hoe treffend deze tegenstelling is. Maar dan komen er drie gasten aangerend, die de rust definitief verstoren. Ze hebben een dode man aangetroffen, houtvester Blinde is vermoord. Het blijkt dat de verteller de laatste is die de man in levende lijve heeft gezien, maar hij heeft een alibi. Voor het onderzoek wordt een ervaren detective (en dat is iemand die verschilt van een politieman, omdat hij niet in dienst is van de overheid), Asbjørn Krag, ingehuurd om de moord op te lossen. De verteller volgt het onderzoek op de voet en Krag vraagt hem te assisteren. Dat doet hij graag, tot op het manische af.
Mysterieuze kettingen
Er gebeuren vreemde dingen. Zo verschijnt er voor het slaapkamerraam van de verteller een angstaanjagend wezen, er staan ineens voetafdrukken in een bloemperkje voor het huisje waarin de verteller verblijft. Het lijkt wel of de houtvester uit de dood herrezen is. En dan zijn er nog die rammelende kettingen die gehoord zijn vlak na de moord. Ze zouden behoren aan een ijzeren wagen, die vier jaar geleden bij een verdacht overlijden ook al rondgereden zou hebben.
Als later nog een tweede dode aangetroffen wordt, op precies dezelfde plaats als die van houtvester Blinde, en er weer sprake is van rammelende kettingen, wordt het allemaal nog ingewikkelder. Iedereen hoort de wagen, maar niemand ziet hem. Langzamerhand dient de ontknoping zich aan. Het blijkt dat de detective op een ongemeen scherpe wijze, de dader zichzelf laat ontmaskeren.
Agatha Christie?
Hoewel het verhaal al in 1909 geschreven, is hebben de vertalers Liesbeth Huijer en Perpetua Uiterwaal ervoor gezorgd dat de taal fris is gebleven. De kracht van het verhaal is ongebroken. Het verhaal volgt het ritme van de zinderende zomer, er zijn uitvoerige beschrijvingen van de omgeving, er is veel aandacht voor sfeer, tussenzinnetjes geven hints over wie de dader zou kunnen zijn. Huiver mee als de regen klettert en wanneer het ‘spookt’.
Je beleeft het verhaal vanuit het ik-perspectief van de verteller, die alles wil weten wat Krag doet en hem geregeld opzoekt. Hij lijkt geobsedeerd en dat irriteert. Detective Krag lijkt wat op Hercule Poirot, van Agatha Christie. Maar Christie schreef haar misdaadverhalen veel later.
De scherpe lezer van nu zal misschien het plot al snel doorhebben, maar het is vooral genieten van de wijze waarop Riverton middels een psychologische aanpak de spanning in het verhaal opvoert. Want was is er nu werkelijk gebeurd en wat is aan de verbeelding ontsproten?
Vergeet vooral niet het nawoord van Mark Cloostermans te lezen, uitgever bij Houtekiet. Hij plaatst het boek in de tijd, belicht het bijzondere ervan en gaat in op details uit het verhaal die je misschien niet hebt opgemerkt, zoals de papegaai uit het begin van deze recensie. Het nawoord heeft meerwaarde en zorgt ervoor dat je nog meer geniet van dit verhaal. De toelichting pas lezen als je deze klassieker hebt uitgelezen, hè!
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
