Het fotoboek aller bedrijfsfotoboeken
Met Factory Photo Books ontsloot fotograaf Bart Sorgedrager (1959) zijn eigen collectie met bedrijfsfotoboeken (1890-1987), een uitstervend vakgebied. Bijna een eeuw lang presenteerden [vaak] jubilerende bedrijven zich met zulke luxe publicaties aan hun klanten en medewerkers.
De harde kaft-uitgave, maat telefoonboek 010, benadert het fenomeen bedrijfsfotografieboek als serieus fotografisch-kunsthistorisch genre.
Aan bedrijfsfotoboeken werkten de beste, vaak anonieme fotografen, ontwerpers en drukkers. Dat het wat mocht kosten zie je zelfs aan de luciferdoosje-kleine, gereproduceerde spreads in dit prachtige internationale blader- en leesboek. Covers worden in het boek geregeld riant op ware grootte afgedrukt.
De rijk geïllustreerde bedrijfsfotoboeken – niet te verwarren met jaarverslagen – schonken fabrikanten als relatiegeschenk aan potentiële klanten of aandeelhouders. Nu wordt pr vooral via sociale media bedreven. De liefde voor fotografie en print lijkt voorbij. Fiere bedrijfsfotoboeken slijten nu hun dagen als winkeldochters in de kasten ”fotografie” van boekenantiquariaten. Aangetrokken door een prachtige band, blader je erin en verdwaalt in de afbeeldingen van fabriekshallen en merkwaardige technische producten, zie: de absurd-gigantische raderwielen op het omslag. Alleen voormalige fabrieksarbeiders en aandeelhouders zullen ze herkennen en waarderen.
Vloek-der-vergetelheid
Het risico is dat dit bedrijfsfotoboekenfotoboek de vloek-der-vergetelheid ook over zich afroept.
Bekijk en lees het daarom met mate. Een voorbeeldige line-up met fotografie- en grafische vormgevingsexperts schreef de korte, pittig getoonzette bijdragen en langere essays. Wat het boek extra aantrekkelijk maakt is dat de schrijvers zich, behalve in type camera’s of lay out, ook serieus verdiepten in de industrieën en producten van de fotoboeken. Deze informatie is tegelijk een interessante cultuurgeschiedschrijving van industrieel erfgoed.
Inhoudelijk gaat het alle kanten op: van pernod, chocola, Duitse auto-en motormerken tot medicijnen, maggiblokjes tot vleesvrieskasten. Samensteller Sorgedrager permitteerde zich ook uitstapjes: stereofotodia’s van de Hoogovens (1964), geliefd opdrachtgever voor fiere, fenomenale beeldverslagen (ondenkbaar bij het huidige Tata-Steel) en een kwartetspel met het maakproces van Panter sigaartjes (1970).
Willem II Valkenswaard combineerde in een ringband fotoboekje (1959) zwart-witfoto’s van hun sigarenmakers met telkens een albumblad vol sigarenbandjes; ook al zo’n gekoesterd en nu verdwenen fenomeen.
Zwart en steunkleuren
Tussen 1947 en 1967 verschenen er in Nederland de fraaiste bedrijfsfotoboeken.
Dit danken we aan Piet Zwarts invloedrijke boek over NKF kabels (1933) dat hij afstemde op jeugdige kijkers om zo de dorre materie laagdrempelig te presenteren . Het kabelboek brengt op veilingen nu makkelijk tienduizenden euro’s op. Destijds declareerde Zwart er 1.400 gulden voor. De directie vroeg hem toen ook om zijn originele foto’s, maar daar ging hij niet in mee: “Nooit, nooit! Lenen jullie soms ook de machines uit waarmee je de kabels maakt?”
Zwarts boekje van 58 pagina’s blader je door als half-abstracte, half-realistische zwart-wit film.
Zijn aanpak met collages, speels over elkaar gedrukt beeld in transparante steunkleuren rood en blauw volgt de toen actuele, moderne grafische vormgeving uit het Duitse Bauhaus ontwerpinstituut (Moholy-Nagy) en het Sovjet-Russische propaganda-drukwerk (Rodchenko). Toch werd dit modernisme wat rigide. Vanaf de jaren zestig domineerde pagina vullende fotografie, nog steeds met producten, machines en architectuur in de hoofdrol.
Maar zo gauw documentaire fotografen als Ed van der Elsken, Cas Oorthuys, Henri Cartier-Bresson, Paul Huf en Rineke Dijkstra de vrije hand kregen fotografeerden zij ook de mensen die er werkten.
Het overzicht besluit met een fotoboek voor Schöne Edelmetaal dat Sorgedrager in 2018 zelf maakte en produceerde. Hij las in de krant over de sluiting van de 250-jarige edelmetaalverwerking, ‘goudfabriek’ en bood aan hun aan het oog onttrokken werk tenminste één keer te registreren. Op een dubbele spread achterin staan alle omslagen van de besproken fotoboeken van 1890 tot 2018 chronologisch, op postzegelformaat met paginaverwijzing afgedrukt. Factory Photo Books is onbetwist een standaardwerk met gewicht.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
