Concentratiekamp door kinderogen
Tova Friedman is één van de jongste overlevenden uit het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Zij werd in 1938 geboren in Gdynia in Polen. Bij de 75e herdenking van de bevrijding van dit kamp in 2020 ontmoette zij de Britse journalist met wie zij dit boek heeft geschreven. Zij noemt dit een “vreugdevol bezoek”(p. 289). In het voorwoord vertelt zij dat ze zich zorgen maakt over de geringe kennis van de Holocaust onder jongeren. Dat is de drijfveer voor haar indringende verhaal: “Ik wil dat jullie bij het lezen gaan proeven, voelen en ruiken hoe het leven voor een kind in de Holocaust was. Ik wil dat jullie in mijn schoenen gaan staan en in de voetstappen treden van mijn familie…” (p. 11).
Moeder en kind
Te midden van de vele getuigenissen over concentratiekampen waarin we van binnenuit een beeld krijgen van het leven – liever gezegd óverleven – in deze onmenselijke omstandigheden neemt dit boek toch wel een unieke plaats in. De observaties van dit 5 à 6-jarig kind – op die leeftijd is zij in Birkenau – zijn uitermate scherp en treffend. Zij tekent in vrij sobere maar daarom juist indringende taal de barre omstandigheden en het beeld dat daarmee wordt geschetst, is ronduit huiveringwekkend en mensonterend. Een markant detail dat ik nog niet eerder in andere boeken heb gelezen, gaat over taal: “De Duitse taal heb ik destijds nooit zacht horen spreken. Het klonk altijd snoeihard, onbegrijpelijk, en meestal ging het gepaard met geweld”(p. 16).
Het eerste hoofdstuk “Rennen voor ons leven” vertelt over de bevrijding door het Russische leger en daarna gaat Tova terug naar het begin en vertelt zij over haar familie die zij plaatst in de geschiedenis van de jaren waarin het antisemitisme toenam en de oorlog in 1939 in Polen begon. “De eerste dagen van de bezetting zetten de toon voor mijn kindertijd”(p. 48). Er was in het getto de voortdurende angst voor deportatie en benauwend is het verhaal over het transport naar Birkenau waar het gezin van Tova zich ook in bevindt. Zoals dat in alle verhalen uit concentratiekampen naar voren komt, is er bij aankomst in het concentratiekamp het bepalende moment van selectie. Tova wordt samen met haar moeder naar rechts gestuurd. Haar moeder speelt een belangrijke rol in dit verhaal want zij wijst Tova steeds op de gevaren en instrueert haar om zich verstandig te gedragen want alleen dan maakt ze een kans om te overleven. Tova toont zich een bijzonder verstandig en opmerkzaam meisje dat aanvoelt wat er op het spel staat en haar gruwelijke omgeving scherp observeert. Zij vertrouwt haar moeder en doet daarom alles wat zij haar opdraagt, hoe bizar dit soms ook is. Tijdens de Kinderselektion verstopt Tova zich op aanwijzing van haar moeder bij een lijk onder een laken en houdt zich daar doodstil en ontkomt zij aan de gaskamer. Haar getatoeëerde kampnummer wil zij na de oorlog niet laten verwijderen omdat het een deel van haar identiteit is geworden. Bijzonder is dat het gezin van Anne Frank ook ergens wordt genoemd.
Een kind overleeft
De hoofdstukken hebben vaak veelzeggende titels zoals 3 “Toen was het mijn beurt” en 13 “De langste wandeling” waarin de laatste groep naar de gaskamer gaat maar ook weer terugkeert. Als mogelijke reden wordt genoemd dat de nazi’s vanwege het naderende Russische leger ophielden met vergassing. De bevrijding omschrijft Tova als “Ik heb 27 januari, de dag van de officiële bevrijding van Auschwitz, altijd beschouwd als mijn tweede verjaardag, want het was de eerste dag van de rest van mijn leven” (p. 181). Opmerkelijk bij de terugkeer van Tova en haar moeder naar Polen zijn het intimiderende gedrag van Russische soldaten en de hatelijke opmerkingen van Polen.
Dit boek De dochter van Auschwitz is een gedetailleerde beschrijving van dit kamp en vertelt op indringende wijze over de wilskracht van een zelfbewust jong kind dat vastberaden is om in deze verschrikkelijke omstandigheden te overleven. Het boek bevat een katern met zwart/wit foto’s en foto’s in kleur.
Tova Friedman is therapeute, zet zich in om antisemitisme te bestrijden en geeft voorlichting over de Holocaust op scholen. Malcom Brabant is een Brits journalist en ontving twee keer de Peacock Award. Hij was oorlogsverslaggever in Bosnië en maakte daar de genocide mee.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
