Mens sta op tot vrijheid!
Dit boek De verworpenen van de aarde doet denken aan het socialistische strijdlied en ademt de geest van de jaren 60 waarin het is geschreven. Het is de tijd waarin toenmalige koloniën zich bewust worden van hun eigen nationale identiteit en zich steeds meer vragen waarom zij door vreemde mogendheden op grote afstand worden geregeerd en vaak ook worden uitgebuit. Het blijft niet bij vragen maar er groeit ook een beweging van streven naar onafhankelijkheid.
Kolonialisme
In het kolonialistische systeem zijn vele landen vaak al eeuwen aan een westers land onderworpen. Dit land heeft zich ooit een land elders in de wereld toegeëigend door het tijdens ontdekkingsreizen te veroveren en er vervolgens over te regeren. De kolonisator bepaalde voortaan het lot van de bevolking die soms werd verplaatst of zelfs uitgeroeid. Voor koloniserende landen is de kolonie belangrijk vanwege grondstoffen, het verbouwen van exotische gewassen, de goedkope arbeid, nieuwe afzet voor eigen producten en het vestigen van invloed. Soms bood een havenstad de mogelijkheid om hier een marinemacht te vestigen.
Kolonialisme is veelomvattend en betreft niet alleen de economische, financiële en staatkundige wereld. Héél het leven van mensen verandert, wanneer het land aan een westers land wordt onderworpen. Sociaal-cultureel, religieus en taalkundig groeien er ook invloeden die de bevolking moet ondergaan: het zogenaamde cultuur-imperialisme. Zo is er niet alleen sprake van overheersing en uitbuiting maar vindt er door de eeuwen heen ook westerse beïnvloeding van de volkscultuur plaats waarin het eigene – gedeeltelijk – verloren gaat. Ook ontstaat er een bovenlaag van mensen die met de westerse macht meewerken of in dienst van hen staan en mensen uit de lagere, arbeidende klasse die hieraan onderworpen zijn.
Wanneer een land onafhankelijk wordt, wil dit niet zeggen dat dit alles dan zomaar verleden tijd is. Gevestigde machtsverhoudingen en gegroeide structuren zijn vaak hardnekkig en daarom is er vaak sprake van zogenaamd neokolonialisme: de voortgaande economische uitbuiting van voormalige koloniën, dus na hun (juridische) onafhankelijkheid.
Kolonialisme was gebaseerd op de overtuiging dat de moraal en levensstandaard van de kolonisator superieur waren aan die van het gekoloniseerde land. Blanken zagen zichzelf als mensen met een hoger ontwikkelde beschaving, meer intellect en een meer verfijnde cultuur. Bovendien waren kolonisators vaak landen waarin het christendom belangrijk was en ook gaf hen een gevoel van superioriteit. Hieruit ontstond de zending die in het gekoloniseerde land mensen ging bekeren, de oorspronkelijke religie probeerde de kop in te drukken en kerken ging bouwen.
Appèl
Het voorwoord van Jean-Paul Sartre in dit boek is in feite één hartstochtelijk en breedvoerig pleidooi voor de waardigheid van de vrije, onafhankelijke mens die de ruimte vindt om te leven zonder daarbij door anderen te worden gehinderd. Op de achterkant van het boek staat een treffend citaat van Sartre “Europeanen, sla dit boek open, ga erin binnen. Na een paar passen in het duister zult u vreemdelingen rond een vuur zien zitten. Kom dichterbij, luister…”
Vervolgens beschrijft Frantz Fanon in zijn boek in beeldende taal de gevolgen van kolonialisme, racisme en ongelijkheid in de wereld. Het boek is een krachtig pleidooi aan mensen uit gekoloniseerde landen om zich hiervan bewust te worden en te streven naar vrijheid en onafhankelijkheid. Het boek ademt de sfeer van de tijd waarin het is geschreven: de jaren 60 waarin maatschappijkritiek alom aanwezig was en mensen zich bewust werden van politieke, militaire en economische structuren en ongelijke machtsverhoudingen in de wereld. Dit boek spoort mensen in koloniën aan om een ándere weg naar een nieuwe menswaardige toekomst in te slaan en deze mensonwaardige wereld achter zich te laten.
In deze woorden uit het besluit van dit boek De verworpenen van de aarde wordt dit alles krachtig samengevat: “Eeuwenlang al houdt Europa de vooruitgang van andere mensen tegen en onderwerpt hen aan zijn plannen en zijn roem; eeuwenlang al onderdrukt het in naam van een ‘geestelijk avontuur’ zowat de hele mensheid. Zie hoe het vandaag balanceert tussen nucleaire vernietiging en geestelijk verval” (p. 317). Het boek is een indringend pleidooi om ruimte te geven aan mensen in hun eigen culturele en sociale waardigheid.
Frantz Fanon is een Frans-Martinikaanse filosoof en psychiater. Zijn boek ‘Les Damnés de la terre’ verscheen in 1961 met een uitgebreid voorwoord van de Franse filosoof Jean-Paul Sartre. Het boek werd in 2002 opnieuw uitgegeven en is nu opnieuw in de Nederlandse taal uitgegeven.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
