Een moeder met haar kinderen overleeft de oorlog
Malka Levine is 3,5 jaar wanneer de stad Ludmir in Oekraïne door de Duitsers wordt bezet. Het boek begint in november 1942 met één zin waar bijna alles in zit wat dit teweeg brengt: “Ik had het koud, ik had honger en ik was bang” (p. 9). In dit boek vertelt zij vrij gedetailleerd het bijna onwaarschijnlijke verhaal hoe haar moeder met drie kinderen (waaronder zijzelf) in zeer moeilijke omstandigheden de oorlog overleeft, onder andere door een periode onder te duiken. Malka – nu 83 jaar – zegt: “Hoewel ik het verhaal vertel, ben ik niet het verhaal. Dit boek gaat niet over mij maar over de mensen die mij gered hebben… dat zelfs in de donkerste dagen de menselijke geest kan triomferen over wanhoop en dat moed de angst zal overwinnen” (p. 10).
Na de oorlog blijkt dat haar moeder met haar drie kinderen tot de dertig overlevenden uit Ludmir behoort; bijna 25.000 Joden uit deze plaats zijn in de oorlog door de Duitsers vermoord. Dit boek is een gedetailleerde terugblik op die zware oorlogsjaren waarin de bewogen geschiedenis van haar geboortestad en haar familiegeschiedenis voorbij komt.
Vlucht uit getto
De komst van de Duitsers – Ludmir bevindt zich in Sudetenland dat al voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog wordt geannexeerd – heeft als gevolg dat er in Ludmir een getto wordt gevormd. Het dramatische einde van dit getto ligt in deze zin besloten: “Na een razende vuurzee – ‘Aktion’ zoals de Duitsers het noemden, in plaats van het toepasselijker ‘pogrom’ – van vijftien dagen zwegen de wapens ten slotte op 15 september 1942” (p. 43). De moeder van Malka vlucht met haar kinderen en vindt onderdak in een boerderij. Wanneer de Duitsers deze opeisen voor hun paarden, wordt er een kuil gegraven waar zij enkele maanden in verblijven. Door de komst van het Russische leger worden de Duitsers verdreven: “We wilden wanhopig graag uit ons levende graf komen, de onwrikbare opsluiting waardoor we zo vaak bijna de hoop hadden opgegeven” (p. 156).
Ze gaan terug naar Ludmir dat totaal verwoest is en voelen zich niet welkom. Een Russische soldaat geeft Malka’s moeder geld en zo weten te overleven en toch weer een nieuw bestaan op te bouwen. Aangrijpend is het verhaal dat haar moeder getuigt tegen twee Duitsers die officieel worden beschuldigd van medeplichtigheid aan de moord op 9000 Joden in een Oekraïns getto. Zij kent deze Duitsers vanuit de oorlog. Ze betuigen geen enkel berouw en worden wegens gebrek aan bewijs vrijgesproken.
De eerste zin uit de epiloog spreekt boekdelen: “De gevolgen van een trauma uit het verleden laten je nooit meer los” (p. 233). Dit boek Mijn moeders moed getuigt van een krachtige wil om in buitengewoon moeilijke omstandigheden te overleven zonder de last van blijvende haat en met de blik op de toekomst.
Het boek heeft een zwart/wit fotokatern.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
