Recensie literatuurwetenschappen: Geschiedenis van de Oudrussische literatuur

Eerste overzicht van Oudrussische literatuur

Wat was er voor Dostojevski, Tolstoj en Tsjechov de Russische literatuur een ereplaats in het pantheon van de wereldliteratuur bezorgden? Dat is waar Willem Weststeijn zich in zijn Geschiedenis van de Oudrussische literatuur over buigt. Het boek kan gelezen worden als een prequel van Weststeijns tweedelige Russische literatuurgeschiedenis.

Het blijft paradoxaal: hoe bekend en wereldwijd vermaard de Russische literatuur uit de 19^e eeuw is, hoe onbekend alle teksten die in de eeuwen daarvoor in Rusland aan het papier werden toevertrouwd. De vraag of en in welke mate die teksten het label ‘literatuur’ verdienen, is een discussie op zichzelf, die we hier gemakshalve achterwege laten, maar het blijft verbazingwekkend om vast te stellen dat de ‘gouden eeuw’ van de Russische literatuur op enkele decennia auteurs als Poesjkin, Tolstoj, Gogol, Dostojevski voortbracht.

Problematisch
Nadat hij eerder een halve bibliotheek bij elkaar schreef over Russische literatuur, met als sluitstuk een caleidoscopische tweedelige ‘Russische literatuurgeschiedenis’, ging emeritus hoogleraar Slavische letterkunde Willem G. Weststeijn nu op zoek naar de in de rest van de wereld veelal onbekende literatuur die sinds de middeleeuwen in het Russisch (lees: hoofdzakelijk in het Kerkslavisch) werd geschreven. Tenzij het op de taal slaat, is de term ‘Oudrussische literatuur’ dus enigszins problematisch want het zou anachronistisch zijn om van een nationale literatuur te spreken. Voor de 14^e eeuw was Kiev immers het centrum van die literatuur. En we weten vandaag allemaal dat die stad vooralsnog niét in Rusland ligt. De conclusie van zes eeuwen middeleeuwse literatuur is even eenvoudig als alomvattend: neem de religieuze teksten weg uit het overzicht, en er blijft heel weinig over. Binnen de stichtelijke of religieuze literatuur was de hagiografie of het heiligenleven gedurende eeuwen erg populair. Ook preken en wereldse kronieken maakten lange tijd de dienst uit. 

Klassiek
Geschiedenis van de Oudrussische literatuur is opgebouwde als een klassieke, chronologische literatuurgeschiedenis. Weststeijn doorspekt de tekst met vele, vaak zelf vertaalde, fragmenten die het relaas aanschouwelijk maken en die je als lezer zin doen krijgen om zelf kennis te nemen van teksten zoals de Nestorkroniek die integraal in het Nederlands uitgegeven zijn. Het literatuuroverzicht achteraan het boek is helaas niet volledig en uitgaven zoals ‘Reis over drie zeeën’ van Afanasi Nikitin en het Igorlied (beide overigens vertaald door Weststeijn zelf) zijn enkel in voetnoot vermeld. ‘Geschiedenis van de Oudrussische literatuur’ is een verdienstelijke bijdrage tot een deel van de Russische literatuur dat voor het gros van de Nederlandstaligen terra incognita is gebleven, maar het overzicht laat ook enkele kansen liggen. Zo wordt er weliswaar verwezen naar de bewondering die Toergenjev had voor de strenggelovige/ketter uit de 17^e eeuw Avvakoem, maar is er globaal te weinig aandacht voor de invloed van middeleeuwse genres zoals het heiligenleven op Tolstoj, van wie sommige korte verhalen duidelijk aan dit genre appelleren. Ook meer aandacht voor de context (alfabetisering, materiële aspecten van het boekvak) zou de analyse naar een nog hoger niveau tillen. Ten slotte zijn niet alle begrippen even duidelijk (een zekere Pachomy Logofet wordt een ‘Serf’ genoemd, zonder verduidelijking). Een verklarende woordenlijst zou een handig instrument zijn voor lezers die weinig voorkennis hebben. Dat Willem Weststeijn zes eeuwen literatuur tot een behapbare en lezenswaardig overzicht wist samen te vatten is niettemin geen kleine verdienste. 

—

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow