Niks menselijks is de wetenschapper vreemd
Een teleurstelling is het wel een beetje. Wie in Het isgelijkteken van fysicus en inmiddels minister Robbert Dijkgraaf een verhandeling verwacht over het symbool dat niet alleen mathematische maar ook logische betekenis heeft, komt bedrogen uit. Het =-teken figureert in de bundel alleen in de summiere inleiding, die vaststelt dat wat links en rechts daarvan staat daardoor plotseling verschijnt als iets gelijkwaardigs – en dus iets waartussen een onderlinge band bestaat. ‘De paus en de oerknal, de octopus en de robot,’ zo kondigt Dijkgraaf een paar van zijn onderwerpen aan uit de stukken die in dit boek verzameld zijn.
Tja, zo valt er wel méér te verzinnen. Het isgelijkteken blijkt voornamelijk te bestaan uit columns die Dijkgraaf vanuit de VS jarenlang in NRC publiceerde. Onderhoudende stukjes, die onbedoeld duidelijk maken dat (natuur) wetenschap misschien wel te ingewikkeld om in het korte bestek als een column de nieuwsgierigheid werkelijk te bevredigen. Uit arren moede bestaan die dan ook vaak voornamelijk uit wetenschapsanekdotiek: een congres, een ontmoeting, een spectaculaire ontdekking.
Pleidooi
Daar doen de paar langere teksten in deze bundel niet aan af, hoe behartigenswaardig Dijkgraafs indringende pleidooi voor ‘nutteloze wetenschap’ ook mag zijn. Dat is iets anders dan de verzameling onderhoudend-bizarre feitjes die in het dagblad Trouw jarenlang werden bijeengebracht door een drietal journalisten die zich ‘Het genootschap voor nutteloze kennis’ noemden. Wil kennis wetenschap worden, dan moet er een systeem achter zinnen. Een theorie, een methode, een veronderstelde samenhang. Losse feiten zijn alleen interessant voor het gezelschapsspel dat niet voor niets ‘Trivial’ heet.
Toch leiden de columns bij Dijkgraaf soms onverwacht tot iets bijzonders. In 2015 lijkt het CERN een bijzonder effect in het deeltjesonderzoek te hebben gevonden en Dijkgraaf meldt het vol verwachting Onderaan zijn column heeft hij echter een naschrift toegevoegd: het effect bleek bij latere metingen niet herhaalbaar. Dat was voor hem kennelijk geen reden om het hele stukje dan maar te schrappen – en terecht. Want wetenschap bestaat voornamelijk uit missers en mislukkingen die nooit de geschiedenis ingaan.
Dankzij die vergetelheid lijkt de wetenschappelijke vooruitgang daarom achteraf vaak één lange triomftocht van briljante ontdekkingen geweest te zijn. De werkelijkheid is anders. Wetenschap is en blijft ploeteren en het meeste leidt tot niks. Niks menselijks is de wetenschapper vreemd.
—
Ook verschenen op Twitter/X en Linkedin
