Je voelt niet de leegte, maar het gewicht van het gemis
Verwoesting, leegte, de oplossing; dat zijn de drie delen waarin de debuutroman van Frederik Hautain (1983) Hij komt terug, is verdeeld. Ze markeren de psychologische ontwikkeling die het hoofdpersonage, Oskar Metsiers, doormaakt. Metsiers? Die naam doet meteen denken aan De Metsiers, de debuutroman uit 1950 van Hugo Claus. Toeval? Zijn er overeenkomsten met Hij komt terug? Er is de afzondering van de buitenwereld. Opvalt dat er een soort van scherm opgetrokken wordt naar de buitenwereld, als een afweermechanisme. Binnen het huisgezin waar Oskar komt te wonen spelen zich vaste rituelen af. Zoals grootvader die alles wil volgen wat de Tour de France betreft. In de roman van Hautain speelt het opzetten van vogels (meeuwen), taxidermie, een grote rol. En was de oorspronkelijke titel van de De Metsiers ook niet De eendenjacht?
Structuur en standvastigheid
De negentwintigjarige Oskar is statisticus, gek van getallen. “Cijfers en getallen geven structuur. Standvastigheid. Uitsluitsel ook.” Hij werkt bij Statbel, het Belgische statistiekbureau (het Nederlands equivalent is het CBS, Centraal Bureau voor Statistiek) dat allerlei cijfers over de Belgische economie, de samenleving en het land.verzamelt, produceert en verspreidt. Hij past er perfect. Hij leidt aan aritmomanie of teldwang en heeft een dwangmatige behoefte om te tellen. “Als getallen op een rond getal uitkomen geeft hem dat rust.” Die teldwang bij “het tellertje” zoals hij wordt genoemd heeft een oorzaak. In 1992 logeert hij als zesjarige bij zijn opa en oma. Zijn ouders hebben een ‘uitje’ en trekken door de Champagnestreek. Op 12 juli 1992 om 22:15 uur botsen ze met hun Peugeot 307 op een hert en komen om het leven. “Opgeteld waren de cijfers van de Peugeot en het uur van het ongeval allebei tien.” Een rond getal, zoals er zoveel ronde getallen in de roman voorkomen. Een dag later mag Oskar in het mortuarium ook tien minuten bij zijn ouders zijn, op de dag dat Indurain in de Tour de France de tijdrit wint die wel beschouwd wordt als de perfecte tijdrit. Heel anders dan de autorit van zijn ouders. Oskar verliest zijn ouders en gaat bij zijn grootouders wonen. De dood van zijn ouders is voor Oskar een trauma, maar hij komt erachter dat zijn grootvader ook een trauma met zich meedraagt.
Het verleden als last
De belangrijkste personages hebben allemaal last van hun gevoelens en hun verleden, doen alle moeite om daarmee in het reine te komen. Loslaten is dan ook het grote thema in het verhaal. De auteur houdt het verhaal op spanning en laat verhaallijnen elkaar afwisselen. Door sprongen in de tijd te maken – dat gebeurt organisch en verstoort het verhaal allerminst, maakt het juist krachtiger – ontwikkelt het verhaal zich en krijgt de lezer zicht op wat er zich in het hoofd van Oskar afspeelt en wat in het verleden is gebeurd. In het eerste deel van de roman, Verwoesting, komen onder meer de impact van de dood van zijn ouders, het afscheid nemen van zijn eigen huis en het wonen bij zijn grootouders aan de orde. Oskar is ontzettend bevreesd dat de dood ook hem in zijn klauwen krijgt. Hij heeft moeite om zich te hechten en iedere keer als hij een relatie wil aangaan ziet hij als omen een groot hert. Voor hem de waarschuwing voor een naderende dood. Hij vlucht naar Vlieland en komt terecht bij Iwan, een taxidermist die dode meeuwen zoekt en opzet. Iwan doet dat met een reden die alles te maken heeft met diens verleden. In het tweede gedeelte van het verhaal staat leegte centraal. De meest desolate plek op Vlieland heeft Oskar nodig om zichzelf te vinden, tot rust te komen. “Wat jij voelt is niet de leegte Oskar, maar het gewicht van het gemis. Dat moet eruit voor je verder kan. Je hebt de dingen alleen maar achter gelaten. Je bent gevlucht. Dat is helemaal iets anders dan de dingen loslaten.”
Komt hij terug?
Oskar ontwikkelt zich op Vlieland van een getalenteerd statisticus tot een bekwaam taxidermist; “van iemand die niet buiten de tijd kon naar iemand die de tijd achter zich had gelaten. De dood had hem niet gevonden, omdat hij een deel van zijn oude ik had opgegeven.” Hij wil niet weg van Vlieland, maar krijgt dan een berichtje van zijn grootvader. Zij hebben destijds samen een afspraak gemaakt om de dood te ontkomen door stil te vertrekken. Grootvader vertrok naar een woonzorgcentrum en Oskar naar Vlieland. Hij keert terug naar huis, moet inbreken, maar door dubbel glas heen slaan valt niet mee. Dat “het huis hem niet terug wilde” is een prachtige metafoor voor het proces dat Oskar doormaakt. “Ergens in hem was al die tijd de onvrede met het verleden blijven knagen.” Kan hij dat verleden loslaten. Is er een oplossing? Hij komt terug. Ziedaar de titel. Er volgt een verbijsterend slot.
Structuur en standvastigheid
Hautain heeft een vloeiende stijl en zet de lezer aan het rekenen met al die getallen. Tijd speelt een essentiële rol in de roman. Voor Oskar geldt: “Cijfers en getallen geven structuur. Standvastigheid. Uitsluitsel ook.” Oskar draagt niet voor niets een supernauwkeurige Breitling. Op Vlieland geeft hij dat horloge weg en leeft zonder horloge (tijd) verder. Oskar laat de tijd los. Tijd kleurt ook herinneringen en als hij grootvader weer teruggevonden heeft blijkt die alzheimer te hebben. Daardoor neem je langzaam afscheid van de tijd, laat je dingen los, los je als het ware op.
Heel veel fijne details en verwijzingen brengen gelaagdheid in het verhaal aan, zoals de referentie aan het gedicht The birds van de Engelse dichter William Blake:
“O thou summer’s harmony
I have liv’d and mourn’d for thee
Each day I mourn along the wood,
And night hath heard my sorrows loud.”
Het gevoel van gemis zindert door de hele roman. “Echt afscheid gaat altijd gepaard met weemoed, verlies en pijn.” Deze roman smaakt naar meerFrederik Hautain.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
