Migratiemythes ontkracht
Migratie is een onderwerp dat constant in de politieke belangstelling staat en voor veel verdeeldheid zorgt. Opmerkelijk is dat er in het maatschappelijk debat zo weinig met kennis van zaken over gesproken wordt. Feiten en cijfers spelen nauwelijks een rol, emotie des te meer. Hein de Haas doet al dertig jaar onderzoek naar migratie en schreef dit kloeke boek erover om politici en geïnteresseerden een beter beeld te geven van wat er werkelijk aan de hand is. Ik hoop dat politici er hun voordeel mee doen. De Haas probeert afstand te houden van politieke stellingnames, wat soms lastig is.
Wereldwijde migratie
De opzet van Hoe migratie echt werkt is heel breed. De Haas kijkt wereldwijd naar migratie en geeft de huidige migratie een historische achtergrond. Hij bespreekt 22 hardnekkig migratiemythes, zowel linkse als rechtse mythes. Het gaat hem er niet om of je voor of tegen migratie bent. De hele vraag slaat nergens op. Een econoom wordt ook niet gevraagd of hij voor of tegen de economie is, of een geograaf of hij voor of tegen verstedelijking is. Wel constateert hij dat het beleid van de afgelopen dertig jaar, zowel in Europa als in de VS gefaald heeft, in de zin dat de intentie om de instroom van asielzoekers en vluchtelingen te beperken mislukt is. De genomen maatregelen hebben eerder een tegenovergesteld effect gehad, de instroom is erdoor toegenomen.
Mythes
De mythes die hij bespreekt zijn van het soort: ‘We leven in tijden van ongekende migratie’, ‘Immigratie is goed voor iedereen’, ‘De integratie van migranten is mislukt’, ‘Illegale migratie loopt uit de hand’ en ‘De grenzen gaan steeds verder dicht’. Per onderwerp geeft hij een breed overzicht van cijfers en van onderzoek wereldwijd. Ik vind het een aantrekkelijke manier om een onderwerp te behandelen, maar merkte halverwege het boek dat ik het ook erg veel vond en dat mijn aandacht verzwakte. Om scherp te blijven lijkt het mij het beste om steeds een paar hoofdstukken lezen en het boek dan weer een week of zo weg te leggen. Het is ondoenlijk om op ieder onderwerp hier in te gaan, daarom geef ik eerst wat algemene cijfers en constateringen.
Geschiedenis
Nederland en andere Europese landen waren lange tijd emigratielanden. Tot halverwege de vorige eeuw vertrokken er miljoenen Europeanen naar de VS, Australië en Canada. De omslag kwam toen de behoefte aan goedkope arbeid hier structureel werd. Europa kreeg te maken met steeds meer immigratie, maar het duurde heel lang voordat dat erkend werd. Lange tijd werd gedacht dat Marokkaanse, Turkse en andere werknemers weer zouden terugkeren naar hun land van herkomst. Integratie werd daarom juist tegengewerkt. Als je cijfers over een langere periode en wereldwijd bekijkt dan zit het migratieniveau rond de 3% van de wereldbevolking, Rond 1900 lag dat percentage wat hoger en nu ligt het iets onder die 3%. Vluchtelingen krijgen de meeste aandacht in de media, maar deze groep beslaat ongeveer 10% van alle buitenlandse migratie. De grootste stroom migranten bestaat daarbij uit binnenlandse migranten, met name mensen die van het platteland naar de stad trekken. Er is al langere tijd een mondiale verstedelijking aan de gang.
Legaal of illegal?
Een ander interessant cijfer is dat 90% van de migranten legaal de grens over komt. Er is vraag naar migranten omdat er groeiende vraag naar arbeid is. De politieke retoriek is vaak anders, maar de praktijk is dat migratie gewild is in alle rijke landen, zowel in Europa, Amerika als Azië. Het bouwen van een muur aan de zuidgrens van de VS om Mexicaanse migranten tegen te houden is vooral symboolpolitiek. Hier doet zich een interessant verschijnsel voor dat bij strengere maatregelen en het pogen grenzen meer af te sluiten er juist meer migranten een land binnenkomen. Als voorbeeld geeft De Haas de seizoensarbeid van Noord-Afrikanen in Zuid-Europa. Deze arbeiders staken ongehinderd de grens naar Europa. Was het werk gedaan, dan gingen de meeste mensen weer terug. Op het moment dat de grens gesloten werd bleven de migranten voor de zekerheid maar in Europa. Hetzelfde zag je bij Turkse en Marokkaanse arbeiders in Nederland. Strengere wetgeving deed migranten besluiten te blijven en hun families te laten overkomen. Een spectaculair voorbeeld is de onafhankelijkheid van Suriname. In 1975 besloten honderdduizenden Surinamers nog snel naar Nederland te komen volgens het nu-of-nooit-principe. Buurland Frans-Guyana heeft zo’n uittocht niet gekend, inwoners kunnen nog steeds ongehinderd heen en weer naar Frankrijk reizen. Maar bij het andere buurland van Suriname, Guyana, zag je eenzelfde effect als in Suriname na het inperken van de uitreismogelijkheden naar Groot-Brittannië. Tot slot is de Brexit een mooi voorbeeld van het bereiken van het omgekeerde effect van wat je beoogt als regering. De instroom van vooral Oost-Europese migranten in het VK was nog nooit zo groot als voorafgaand aan de Brexit, zo’n 800.000.
Reden van vertrek
Dit effect, strenge grensbewaking leidt tot meer blijvende migratie geldt ook voor de illegale migratie aan de zuidrand van Europa en van de VS. Zolang de vraag naar arbeid blijft, komen er migranten binnen, maar zij denken wel twee keer na om terug te keren en de moeilijke en dure oversteek nogmaals te maken. Bij het debat over migratie wordt vaak gekeken naar de redenen van vertrek, vooral hoor je vaak dat mensen weggaan vanwege armoede. De praktijk is dat arme mensen zelden de mogelijkheid hebben om duizenden kilometers te reizen en een dure overtocht te betalen. Willen of moeten deze mensen weg dan trekken zij naar een stad in de buurt. Internationale migranten behoren vaak tot de middenklasse en de keuze om te vertrekken is meestal een rationele. De kosten voor de tocht worden afgewogen tegen het inkomen en de statusverbetering voor de familie die achterblijft. Dat dit loont bewijst de constante migratie. Is er geen relatief goed betaald werk meer voor handen dan zullen mensen niet zomaar op pad gaan.
Al deze beweringen staaft De Haas met vele diagrammen, verwijzingen naar data en naar eerder onderzoek. De tekst is vertaald uit het Engels en leest niet overal even soepel. Fijn is dat de auteur belangrijke stellingen regelmatig herhaalt om de lezer bij de les te houden. In Hoe migratie echt werkt bespreekt hij veel meer onderwerpen dan ik hierboven aanhaalde en komt hij tot mooie en verrassende conclusies, zoals: geen overheidsbemoeienis is het beste middel tot integratie, illegalen betalen de meeste belasting, cijfers over mensenhandel worden structureel opgeblazen en burgers denken genuanceerder over migratie dan politici. Wat dat laatste betreft is na lezing van dit boek de discrepantie tussen wat politici zeggen en wat er werkelijk gebeurt nog raadselachtiger. Hein de Haas roept daarom politici op om eerlijker te debatteren over migratie. Dat lijkt mij een uitstekend advies, maar ik zie het helaas niet gebeuren. Zelf vertelde De Haas in een interview dat hij een aantal politici sprak die zijn boek hadden gelezen. Ze gaven hem groot gelijk, alleen zeiden ze dat zij deze waarheden nooit aan hun kiezers kunnen verkopen. Een treurige constatering.
—
Ook verschenen op Uitgelezen Boeken
