Hoop, dat zijn de anderen
Ik heb mezelf dit nooit eerder horen zeggen, maar alle fans van Jonathan Franzen kunnen nu overeind veren. Nee, er is geen nieuwe Franzen, dat duurt nog wel pakweg een jaar of zes. Wel is er een nieuwe Andrew Ridker, en diens roman, Hoop, komt qua opzet aardig in de buurt van De correcties en Kruispunt.
Loterij
Hoop vertelt een tragikomisch familieverhaal in vier delen, elk deel à la Franzen vanuit een ander perspectief, en ook het eerste hoofdstuk doet des Franzens aan: we krijgen een inkijkje in het leven van de familie Greenspan voorgeschoteld via hun kennissenkring, terwijl zij zelf ook dingen voorgeschoteld krijgen: namelijk voedsel, gearrangeerd naar de inkomstenklasse die ze getrokken hebben in ‘de geboorteloterij’.
Die ‘geboorteloterij’ zegt vooral veel over het karakter van Deb, de moeder des huizes, die vanaf het moment dat ze haar danscarrière vaarwel gezegd heeft om het huishouden te bestieren, vooral aanzien geniet binnen haar community vanwege haar wereldverbeteraars-geest.
Arts
Ridker schrijft ingetogener dan Franzen; er glibberen geen stukken zalm door een leren broek naar beneden en er kruipen geen pratende drollen langs de muur, zoals in De Correcties. Wat de Greenspans overkomt, zijn zaken die de beste kunnen overkomen, althans: bijna. Neem Scott Greenspan, de vader des huizes, en het grote voorbeeld van diens zoon Gideon. Scott is een lange, vriendelijke arts met een aanzienlijke reputatie, een gedegen Harvard-opleiding en een eigen cardiologiepraktijk. Enerzijds heeft hij flink te lijden heeft onder de destructieve relatie met zijn manipulatieve, narcistische, aanhankelijke en bezitterige moeder Marjorie, anderzijds onder de wens van zijn vrouw om een ‘open huwelijk’ te hebben, al plukt hij daar noodgedwongen dan ook maar de vruchten van. Evenwel laat Scott zich gewillig meevoeren naar menig belangrijke kennis van zijn vrouw in het kader van haar immer groeiende aantal goede doelen projecten.
Datingsite
Totdat hij zelf een riskante investering doet in wat een veelbelovend project lijkt te zijn. Onderwijl doet zijn moeder een beroep op hem nadat ze al haar spaargeld overgemaakt heeft aan ‘haar vriend,’ een jongeman die ze ontmoet heeft op een datingsite, waarna ze haar luxueuze bejaardentehuis niet meer kan financieren. Wanneer zijn investering op een financieel fiasco uitdraait, ziet Scott zich gedwongen tot een noodgreep om aan het benodigde geld voor Marjories verzorgingshuis bij elkaar te krijgen. Uiteraard wordt hij al snel gesnapt, hetgeen hem niet alleen zijn baan en aanzien kost, maar ook alle respect van zijn vrouw, voor wie ‘een zuivere reputatie’ zo ongeveer alles is.
Oudste dochter Maya heeft nog wel wat onder haar moeder te lijden gehad, vooral nadat ze deze in haar tienerjaren in een café heeft zien zoenen met een vrouw. Zelf is ze daar met de jonge invalleerkracht William beland, op wie de jonge bakvis smoorverliefd is.
Rotmoeter
Als volwassene loopt Maya deze William, die destijds door toedoen van die rotmoeder net bijtijds van school verwijderd is, opnieuw tegen het lijf. Zij is ondertussen onderdeurtje bij een commerciële uitgeverij, waar ze ondanks een gedroomde academische carrière in de letteren is aangeland. Ze wordt er als sloofje gebruikt nadat ze potentiële bestsellers (waarvan in de synopsis onder anderen The fault in our stars van John Green te herkennen valt) heeft afgewezen. Uitgerekend op dezelfde dag waarop haar trouwhartige en adorerende vriendje Louis haar een onhandig huwelijksaanzoek zal doen, stuit ze op deze gedroomde William-herkansing. Dat hij slecht nieuws is blijkt voor de lezer al wanneer hij, inmiddels getrouwd met een andere, eveneens veel jongere vrouw, het manuscript van zijn zeer matige roman aan Maya wil zien te verkopen. Zij meent zichzelf in dat manuscript te herkennen, wat leidt tot een stormachtige affaire die meermaals doet denken aan Denises onhandige escapades met twee echtelieden in De Correcties, en meer nog aan Joey’s ontrouw in diens relatie met de trouwhartige Connie in Vrijheid.
Leraar
In eerste instantie lijkt dit deel, hoewel invoelbaar, nogal voorspelbaar en typisch: meisje, te intelligent voor haar leeftijd, valt voor jonge leraar die dweept met de Russische literatuur, hij lijkt haar echt te zien, en dan betrapt ze haar moeder ook nog eens op overspel. Na het lezen van zijn roman gelooft Maya dat het toch echt pure liefde was tussen haar en haar docent; dat hij een ode aan die liefde op papier gezet heeft, een versie waarin de moeder geen einde aan de relatie maakte. Maar ook zij zal, zoals elk personage in deze roman, onaangenaam verrast worden. Maya’s escapades worden knap verweven met flashbacks naar haar verleden en de ontdekkingen die ze deed over haar moeders (in haar ogen) geheime liefdesleven. Een rebound met William lijkt de ideale manier om zich alsnog op haar moeder te wreken, voor diens vermeende lafhartigheid en het bruut afknijpen van haar straaltje tienergeluk.
Vluchtelingen
Deze moeder, Deb, is een wereldverbeteraar pur sang, die zich na het debacle en de vernedering van Scotts ondergang vastbijt in pogingen om vluchtelingen naar de VS te halen. Dat lukt uiteindelijk, ook al wordt ze bedrogen door de leden van het door haarzelf opgerichte comité.
Dat Deb heimelijk op vrouwen valt, en vooral op machtige vrouwen voor wie zij vooral als voetveeg dient, valt mogelijk te verklaren vanuit haar eigen gefnuikte ambities en opgegeven danscarrière. Haar gevoelens voor vrouwen onderdrukte ze aanvankelijk stelselmatig door fanatiek te moederen, een commissie op te richten ten behoeve van vluchtelingenhulp, en energiek campagne te voeren voor de verkiezing van Obama. Maar dan ontmoet ze Theresa, een Susan Sontag-achtig type, zij het dat deze Theresa gedichten schrijft over ‘lubberende schaamlippen.’
Huwelijk
Deb stelt Scott voor hun huwelijk ‘open te gooien,’ hoewel binnen het kader van een aantal regels, waaronder deze: ‘niet verliefd worden.’ Ook dat is natuurlijk geen lang leven beschoren. Het is een mooi gegeven dat Deb en haar dochter tegelijkertijd aan liefdesverdriet lijden zonder dat van elkaar te beseffen. Wanneer Deb een relatie begint met Joan, een vrouw die een serie militaire basisscholen heeft opgericht waar kinderen in kostuum rond dienen te marcheren en de nodige discipline worden bijgebracht, vraag je je af wat haar in godsnaam bezielt. Al met al komen zowel zij als Maya er gedesillusioneerd vanaf; en de heren vergaat het ook al niet beter. Uiteindelijk maakt ze zich het meeste zorgen om Gideon, haar jongste zoon, die na Scotts vernedering in een depressie is geraakt en in Israël ‘naar zichzelf op zoek gaat’- zonder terug te keren.
Familielid
Gideons verhaal is zonder meer het meest aangrijpend, en laat treffend zien hoe de neergang van één familielid de andere familieleden mee kan trekken in zijn val, en hoe die val illusies bloot kan leggen, zaken kan ontmaskeren die wellicht niet helemaal overtuigend of oprecht waren. Zonder zijn vader als voorbeeld heeft Gideon alle interesse voor zijn artsenopleiding verloren, zijn zweverige vriendinnetje raakt hij ook snel beu. In Israël gaat hij vooral op zoek naar een nieuw levensdoel, waarin hij nogal op zijn moeder blijkt te lijken.
Onruststoker
In de bus, tijdens de georganiseerde groepsreis voor Joods-Amerikaanse jongeren, zit een ‘onruststoker,’ zoals ze door de reisleider genoemd wordt, die zo haar vragen heeft bij het eenzijdige verhaal dat ze voorgeschoteld krijgen over het conflict in Gaza.
Tot zijn eigen verbazing kiest Gideon de kant van ‘de onruststoker,’ met wie hij de bus verlaat en vervolgens in een vrij groots en meeslepend, maar vooral gevaarlijk avontuur belandt.
Dat deel van de roman, dat zich afspeelt tijdens de regeerperiode van Obama, is ineens griezelig actueel, en legt bepaalde mechanismen bloot die er al veel langer waren en die we nu in de oorlog tot een hoogtepunt zien komen.
Oorlogsfotograaf
Gideon raakt in de ban van een adrenalineverslaafde oorlogsfotograaf en volgt hem naar een Koerdische legerbasis in Syrië. Zo zie je hoe alle gezinsleden steeds een ander nodig hebben om hun een doel voor te schotelen. Het zijn de goedkeuring van zijn moeder en zijn vrouw waar Scott zo naar hunkert, de gepassioneerde vrouwenliefde en het redderscomplex bij Deb, de aandacht van een narcistische leraar en de goedkeuring van een hoofdredactrice die als een doorgewinterde Anna Wintour de scepter zwaait over Maya’s uitgeverij, Gideons vele vriendinnetjes en de bewondering voor zijn vader die in rook opgaat, waarna hij zijn vader inruilt voor de fotograaf. Alle gezinsleden vallen als dominosteentjes omver wanneer er eentje omvalt, en zoeken vervolgens buiten het kader van het gezin naar iets dat hen hoop kan bieden.
Feestje
De enige minpunten in de roman zijn wat slordigheidsfoutjes: wanneer Scott op een feestje bij binnenkomst verzocht wordt de schoenen uit te doen, voelt zich ongemakkelijk op zij kousenvoeten en treft een paar regels later chips kruimels aan voor de neus van zijn schoen. Hoe de auteur, agent, redacteur, persklaar maker en vertaler daar allemaal overheen gelezen kunnen hebben blijft een raadsel, net zoals het feit dat nooit wordt opgehelderd hoe Scotts moeder na alle economische malaise toch gewoon in haar luxueuze bejaardenonderkomen kan blijven wonen.
Oplichter
Daarnaast is de uitkomst van elke verhaallijn zelden verrassend; je kunt van tevoren uitspellen dat die William een lul is, Joan een Juffrouw Bulstronk avant la lettre, de ‘vriend’ van Marjorie een oplichter, en dat Scotts plannetje om geld binnen te slepen catastrofaal zal eindigen. Dat het boek ondanks die voorspelbaarheid blijft boeien is te danken aan de voortreffelijke, laconieke stijl, de doeltreffende zinnen, het moeiteloos heen- en weer schakelen tussen heden en verleden. Het is misschien niet moeilijk te voorzien dat zaken fout af zullen lopen, maar dan alsnog wil je weten hoe precies. Bovendien kun je niet anders dan meevoelen met de personages, ondanks -of juist dankzij – de fouten die ze maken. Hoewel er niet echt een plot of duidelijk eindpunt is, heb je nadien als lezer goede hoop dat de Greenspans weer nader tot elkaar zullen komen.
Loyaliteit
Hoop is een heerlijke, komische roman om je volledig in te verliezen, en die je reikhalzend doet uitkijken naar het moment waarop je weer verder kunt lezen over het wel en wee van de Greenspans. Het is een rijke roman vol komische dialogen en treffende metaforen, over loyaliteit, de zoektocht naar jezelf, loskomen van ouders (of pogingen daartoe) de feilbaarheid en kwetsbaarheid van mensen, de verhalen die we onszelf vertellen, en nog veel meer. Tussen alles wat er dit jaar uitkwam werd deze roman redelijk over het hoofd gezien, en hoe zonde is dat: het is genieten, van begin tot eind.
Mijn hoop is dat Ridker wat sneller schrijft dan zijn collega Franzen, om met nog zo’n verslavende familieroman te komen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
