Fluctuerend over hoge golven en door grijze dalen
Na de Tweede Wereldoorlog werd Kapitein Robert Baines gekazerneerd in Libië.
“Maar weinig mensen in Engeland hadden gehoord van Libië. Zes jaar lang leefde het gezin Baines in een obscure uithoek van de geschiedenis. Wat Roland (het hoofdpersonage) betreft was het een goed leven. Er was een strand dat bekend stond als Piccolo Capri, waar gezinnen elkaar ’s middags na schooltijd en het werk troffen.”
Kostschool
Aan dat onbezorgde verblijf komt voor Roland abrupt een einde wanneer zijn vader hem op 11-jarige leeftijd naar een Engelse kostschool stuurt. En daar begint zijn verhaal.
Het eerste deel van het boek gebruikt de auteur als een soort kennismaking, een korte beschrijving van de meest ingrijpende, aangrijpende en levensbepalende gebeurtenissen in het leven van het hoofdpersonage. Zeer belangrijk zijn de ervaringen met zijn lerares tijdens de pianolessen: Miriam Cornell, een vrouw die zich als een serpentine doorheen het verhaal kronkelt. Een tweede belangrijke mijlpaal: de verdwijning van zijn echtgenote Alissa Eberhardt, waardoor Roland met een baby van vier maanden (Lawrence) achterblijft. Twee vrouwen die allesbepalend zijn. In deze 47 bladzijden legt de auteur de basis voor zijn hele roman: wat gebeurt er toch allemaal in het leven van Roland Baines?
Kneepjes
Ian McEwan opent Lessen met pianolessen en wat zich allemaal afspeelt aan het klavier. Juffrouw Miriam Cornell heeft oog voor het ontluikende talent van de jonge Roland, maar daarnaast heeft zij ook interesse in de jonge jongen. Kneepjes, strelingen en zoentjes, … allemaal uitingen van ongepaste handelingen met een 11-jarige. Juf Cornell lijkt dat zelf te beseffen en Roland krijgt een andere leraar aangewezen. Maar niets is minder waar: ze blijft Roland uitnodigen, … Op zijn 14e gaat hij op die uitnodiging in, … Uiteindelijk komt het tot een breuk, de herinneringen vervagen, maar verdwijnen nooit!
“Doe geen poging om me te vinden. Ik red me wel. Het is jouw schuld niet. Ik hou van je, maar dit is definitief. Ik heb het verkeerde leven geleid. Probeer alsjeblief me te vergeven.”
Politie
Met dit briefje zet Alissa een punt achter haar relatie met Roland. Later zal blijken dat zij deze beslissing genomen heeft om haar schrijverscarrière, een succesverhaal, een kans te geven. Roland trekt naar de politie om haar verdwijning te melden. Het wordt niet zo nadrukkelijk aangeven, maar de politie vermoedt dat er meer aan de hand is. Hij wordt verdacht van een misdrijf maar deze stelling zal later worden ontkracht. Het leven van Roland wordt er alleszins niet gemakkelijker op: de zorg voor zijn zoontje Lawrence neemt heel wat tijd in beslag. Professioneel gezien zou je bij Roland kunnen spreken van 12 stielen en dertien ongelukken: een vast job heeft hij haast nooit. Een deeltijdse job in een pianobar brengt regelmatig wat geld in het bakje. Vrouwen in zijn leven komen en gaan, maar van een vaste relatie is nooit sprake. Behalve met Daphne, een gehuwde vrouw met kinderen. En zo gaat het (onrustige) leven, met hoogtes en laagtes, kabbelend zijn gangetje.
Alle grote gebeurtenissen uit de recente gebeurtenissen in de wereld, na WOII, komen in dit verhaal aan bod. Van de Cuba-Crisis tot de Coronapandemie worden de beelden als in een film van de eeuw op ons netvlies geprojecteerd. Eén van de belangrijkste geschiedkundige feiten: de val van de Berlijnse Muur in 1989.
“Op grond van welke logica, beweegreden of hulpeloze overgave zijn we allemaal, uur na uur, binnen een generatie overgegaan van het enerverende optimisme bij de val van de Berlijnse Muur naar de ontgoocheling over de bestorming van het Amerikaanse Capitool? Hij had gedacht dat wat er in 1989 was gebeurd iets baanbrekends was, als een poort die openzwaaide naar de toekomst en waar iedereen doorheen stroomde. Maar het was slechts een kortstondig piekmoment geweest. Nu werden van Jeruzalem tot New Mexico, weer overal muren opgetrokken. Al die lessen waar niets van geleerd was.”
Wereldwijd
En daar is het sleutelwoord: lessen. De titel van het boek Lessen verklaren aan de hand van de pianolessen is een beetje te gemakkelijk en goedkoop. Natuurlijk zijn die muzieklessen voor een groot stuk belangrijk in het leven van Roland, maar zijn de lessen uit de geschiedenis, waarvan de mensheid al dan niet iets geleerd heeft, niet veel belangrijker in dit boek. Via de belangrijkste historische gebeurtenissen neem de auteur ons mee op het levenspad van Roland. Keuzes, goede of verkeerde, worden gemaakt. Beslissingen worden genomen ten goede of ten kwade, maar vaak vinden het doen en laten van mensen hun oorsprong, persoonlijk maar ook wereldwijd, in de evolutie, in de tijd. Lessen drukt ons met de neus op de feiten, de harde realiteit, waaruit nog maar eens blijkt dat het voor de mensheid echt moeilijk is om (juiste) lessen te trekken uit het verleden. Daarom vind ik Lessen een boek dat je kan blijven schrijven: steeds weer zullen er belangrijke gebeurtenissen plaatsvinden. Vraag blijft of de mensheid vroeg of laat de juiste lessen gaat trekken.
Pianolerares
Op de achterflap lees ik: “Met Lessen heeft McEwan misschien wel zijn meest persoonlijke roman tot nu toe geschreven.” Is het dan een autobiografische roman? Dat zou voor een gedeelte waar kunnen zijn omdat het verhaal zich afspeelt op zijn eigen tijdslijn. (de relatie met de pianolerares is alleszins niet autobiografisch).
“In dit boek komen vrijwel alle thema’s terug die McEwan gedurende zijn bijna 50-jarige schrijverscarrière heeft behandeld.” (de Volkskrant)
Ian McEwan (21 juni 1948, Aldershot, UK) is een van de meest gevierde hedendaagse Engelse schrijvers. Lessen is zijn 18e roman. Bekende boeken van hem zijn Aan Chesil Beach, Boetekleed en Zaterdag in Amsterdam. Voor dit laatste boek won hij de Booker Prize. Zijn boeken worden in meer dan 30 talen vertaald, sommigen zijn verfilmd, waaronder De kinderwet met in de hoofdrol Emma Thompson.
Uitstraling
McEwan heeft oog voor detail. Zijn beschrijvingen van de omgevingen waar de personages geplaatst worden zijn tot in de puntjes beschreven, in vaak (te) lange zinnen, waardoor je als lezer een visuele voorstelling krijgt voorgeschoteld. Ook de verschillende personages zijn nauwkeurig getypeerd, zowel de fysieke uitstraling als het innerlijke, het karakter van de acteurs: we kijken mee over hun schouder en ontdekken hoe en waarom zij bepaalde beslissingen nemen en hoe zij zich gedragen tegenover anderen. De auteur maakt zeer veel gebruik van flashbacks en dat vraagt toch enige aandacht van de lezer: het heden begrijpen maar niet verloren lopen in het verleden. Lessen is niet het gemakkelijkste boek om te lezen. Het is vooral belangrijk om onderlinge verbanden te leggen en door koppelingen te maken tussen verleden en heden. Eenmaal als lezer mee in het verhaal geniet je van de boeiende levensloop van Roland en zijn contacten met de andere personages in binnen- en buitenland. De historische gebeurtenissen zijn de leidraad, het bindmiddel dat de auteur gebruikt om de verschillende levensfases van het hoofdpersonage in beeld te brengen.
Tijden
McEwan schrijft met Lessen een indrukwekkend verhaal over het leven in al zijn facetten. Om dit te realiseren laat hij zijn hoofdpersonage evolueren op de tijdslijn van de geschiedenis van de voorbije 60 jaar. Een indrukwekkende terugblik op meer dan een halve eeuw evolutie in goede en slechte tijden waarin Roland, met hoogte- en dieptepunten, een weg moet zoeken, de weg die moet leiden naar onafhankelijkheid, vrijheid, geluk en levensvreugde. Gemiste kansen, verloren liefdes, muziek, vrienden, familie, literatuur, seks en politiek zijn de belangrijkste hoofdthema’s.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
